“Ona tili o’qitish metodikasi ” fanidan Mavzu


chiroyli, issiq, sovuq, mazali,yaxshi, toza



Download 313,46 Kb.
Pdf ko'rish
bet10/11
Sana08.07.2022
Hajmi313,46 Kb.
#758634
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
1. O\'quvchilarning soz boyligini oshirish (1)

chiroyli, issiq, sovuq, mazali,yaxshi, toza
) ona tilidagi 
tarjimasi orqali o‘zlashtiriladi.
 
Yangi so‘zlar o‘yin jarayonida bolaning kundalik hayotida qiladigan harakatlari, 
buyumlar bilan harakatlarni bildiruvchi so‘zlari, o‘qituvchining bolalarga, 
bolalarning bir-biriga qilgan iltimos, buyruqlari orqali o‘zlashtiriladi va lug‘atiga 
kiritiladi. 
Bolalarning topshiriq va buyruqlarni tushunib, ularni bajarish bilan bog‘liq 
bo‘lgan, tinglangan ertak va hikoyalar, topishmoqlar, yodlangan she’r, ashula va 


21 
qo‘shiqlar, tomosha qilingan multfilmlar vositasida tanishgan so‘zlari ularning 
passiv lug‘atini tashkil etadi. Bu lug‘atning hajmi faol lug‘atga nisbatan ancha katta 
bo‘ladi. Yangi so‘zlarni o‘rganish jarayonida bolalarning nutq tajribasida 
uchramagan, ko‘pincha o‘zbekcha turmush tarziga oid bo‘lgan narsa va hodisalar 
haqida tushuncha va tasavvurlar shakllanadi (masalan, xontaxta, nimcha, sumalak, 
navro‘z kabi). So‘z ustida ishlash jarayonida yana quyidagilarga e’tibor berish zarur: 
- har xil ish turlarini tashkil etishda ma’no jihatdan o‘zaro 
bog‘liq bo‘lgan bir guruh so‘zlardan kerakli so‘zni tanlashga 
o‘rgatish; 
- yangi so‘zlarni eshitib tushunib, faol qo‘llashni muayyan 
izchillikda amalga oshirish; 
- bolada o‘zbekcha so‘zlarni tushunish, shuningdek, o‘z 
fikrini, niyatini bildirish maqsadida ushbu so‘zlarni turli vaziyatda qo‘llash 
ehtiyojini uyg‘otish. 
Nutqning tovush madaniyati nutq madaniyatining ajralmas bir qismidir. 
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar nutqning tovush madaniyatini atrofdagi 
kishilar bilan muloqotda bo‘lishlari natijasida egallaydilar. Nutqning tovush 
madaniyati deb, nutqning fonetik va orfoepik jihatdan to‘g‘riligi, so‘zlashgan vaqtda 
to‘g‘ri ishlatish, nutqning mazmundorligiga qarab uning ifodaliligi, ovoz kuchi va 
nutq suratini tartibga solish tushuniladi. Nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash 
ona tilidagi tovushlarning aniq artikulyatsiyasini, ularni to‘g‘ri talaffuz etishni, so‘z 
va jumlalarni to‘g‘ri va aniq talaffuzini, to‘g‘ri nafas olish va chiqarishni, 
shuningdek, yetarli balandlikdagi ovozni, odatdagi nutq sur’atini, ifodalilikni, 
intonatsiya vositalarini (mantiqiy pauzalar, urg‘u, nutqning ritmi va tempi, 
xushohanglik) shakllantirishni o‘zida mujassamlashtiradi. Nutqning tovush 
madaniyati yaxshi rivojlangan nutqni eshitish qobiliyati asosida shakllanadi va 
rivojlanadi. Bolalarda to‘g‘ri, jarangdor nutqni rivojlantirish bilan bir qatorda, 
tarbiyachi quyidagi vazifalarni hal etishi kerak: 
1. Bolalarda nutqni eshitish qobiliyatini va uning asosiy komponentlarini: 
eshituv diqqatini (eshitish orqali u yoki bu tovushni va uning yo‘nalishini 


22 
aniqlash malakasi), fonematik eshitishni, temp va ritmni idrok etish 
qobiliyatini tarbiyalash.
2. Artikulyatsiya apparatini rivojlantirish. 
3. To‘g‘ri nafas olish va chiqarish ustida ishlash, ya’ni qisqa nafas olib, uzun 
havo oqimini chiqarish qobiliyatini tarbiyalash. Bu jumlalarni erkin talaffuz 
qilish imkonini beradi. 
4. Muloqot shartlariga mos ravishda ovoz balandligini 
boshqara olish qobiliyatini tarbiyalash. 
5. Ona tilidagi hamma tovushlarni to‘g‘ri talaffuz etishni 
shakllantirish. 
6. Har bir tovush, so‘z va jumlalarning aniq, ravshan 
talaffuzini shakllantirish, ya’ni ravon gapirishni tarbiyalash. 
7. O‘zbek adabiy tilining orfoepiya qoidalari (talablari) 
asosida so‘zlar talaffuzini rivojlantirish. 
8. Nutqning odatdagi (normal) tempini shakllantirish, ya’ni 
so‘z va jumlalarni o‘rtacha tempda (nutqni tezlatmay ham, 
sekinlashtirmay ham) tinglovchilarga uni aniq idrok qilishlari 
uchun imkoniyat yaratgan holda gapirishga o‘rgatish. 
9. Nutqning intonatsion ifodaliligini tarbiyalash, ya’ni mantiqiy pauza, urg‘u, 
xushohanglik, temp, ritm va tembr yordamida his-tuyg‘ularini va kayfiyatini, 
fikrlarini aniq ifodalash qobiliyatini tarbiyalash. 
Tarbiyachi nutqning asosiy buzilishlari to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘lishi 
kerak. Masalan, duduqlanish, ming‘irlab (manqalanib) gapirish. Bu tarbiyachilarga 
nutq buzilishini ogohlantirish va uning oldini olish, bolani mutaxassis – logopedga 
yuborishlari uchun zarurdir. “Bolalar bog‘chasida ta’lim-tarbiya dasturi”da yuqorida 
bayon etilgan vazifalar har bir yosh guruhida ularning yoshi va ruhiy holatlarini 
hisobga olgan holda bayon etilgan 


23 
XULOSA 
Nafaqat o‘zbek tilshunosligi, balki jahon tilshunosligida lug‘atlar dastlab 
maktablar uchun yaratilgan o‘quv qo‘llanmalari hisoblangan, ya’ni ilk lug‘at 
namunalari aslida maktab uchun yaratilgan ibtidoiy o‘quv qo‘llanmalari bo‘lgan. 
Keyinchalik lug‘atchilik rivoji bilan ularning qamrovi kengaygan. 
Bugungi zamonning murakkab manzarasi ta’lim oldida ham qator 
muammolarni keltirib chiqardi. Axborot manbalari shu qadar rang-barang va 
takomillashganki, ta’lim jarayonida o‘qituvchi eng qulay, eng zamonaviy, eng 


24 
qiziqarli, eng oson usul bilan ma’lumotni yetkazmasa, ko‘zlangan natijaga erishishi 
qiyin.
Globallashuv davri, texnika asrida o‘quvchining diqqatini jalb qilish oson 
kechmaydi. Shu bois jahon tilshunosligida leksikografiyaning o‘quv lug‘atchiligi 
tarmog‘i eng rivojlangan sohaga aylandi.
Ta’limiy maktab lug‘atlari o‘quvchining yoshi, qiziqishi, dunyoqarashiga mos 
tuzilib, e’tiborini o‘ziga jalb qila oladi, u kerakli ma’lumotni tez va qulay topish 
vositasi hisoblanadi. 
Shuningdek, u o‘quvchining doimo yonida bo‘la oladigan beminnat 
yordamchisi, so‘z zahirasini boyitadigan manba, to‘g‘ri yozish, to‘g‘ri talaffuz, so‘z 
tanlash mahoratini oshiradigan bebaho xazinadir. Lug‘at beradigan yordamni 
o‘quvchi ota-onasi, o‘qituvchisi va boshqa kishisidan ham olishi mumkin, biroq 
ularning hech qaysisi bolaning lug‘atchalik boy doimiy hamrohi bo‘la olmaydi.
Ona tili ta’limida o‘quvchining lug‘at boyligi, so‘z zahirasini tekshirish, imlo, badiiy 
asarlarda qo‘llangan tarixiy so‘zlar, dialektizmlar va shunga o‘xshash tilimizda 
mavjud leksemalardan xabardorlik darajasi, umuman, nafaqat yozma, balki og‘zaki 
savodxonligini aniqlash bosh mezonlardan hisoblanadi.
O‘z va o‘zlashma qatlamga mansub shakldosh so‘zlarni ajratish (palata, palla, 
oqibat, rasta, banda, sandal, pilla va h.), ular orasidagi ko‘chma ma’nolarga ega 
bo‘lgan shakldosh-ko‘p ma’noli so‘zlarni farqlash (kech, palla, band, pand, 
oqlamoq, bitmoq), talaffuzdosh so‘zlarni yozuvda va talaffuzda farqlash (nufuz-
nufus, yod-yot, bod-bot), ma’nodosh so‘zlardagi ma’no nozikliklarini aniqlash, 
juftliklardagi imlosi buzilgan qismni topish (aksiz-aksis, xat-hat, Damas-Damaz) va 
boshqa shu kabi topshiriqlarni bajarish samaradorligi o‘quvchining o‘z ona tilisi 
lug‘at boyligini qay darajada o‘zlashtirgani, o‘z ustida mustaqil ishlashi bilan 
belgilanadi. Bunda esa unga axborot banklari – lug‘atlar yordamga keladi.


25 

Download 313,46 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish