A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

5 .6 . 0 ‘zbck tilidagi manbalar xususiyatlari
X -X IV asrlarga oid turkiy tildagi yozma manbalar nisbatan kam 
saqlanib qolgan. Mavjudlari esa hali munosib tarzda manbashunoslik 
nuqtayi nazaridan o'rganilib, ilmiy muomalaga kiritilgani yo'q. Ya’ni, u 
manbalar tarix ilmida o'z o'm ini egallagani yo'q.
X -X IV asrlarga oid turkiy tildagi yozma manbalar to'g'risida shuni 
qayd etish zarurki, ularda ham arab va fors tillaridagi manbalarga xos 
umumiy xususiyatlar o'xshash desak bo'ladi. Yozuv xususida turkiy va 
fors tili harflari aynan bir xil, ya'ni 32 harfdan iborat.
Turkiston kitobi tarixining tadqiqotchisi E.O.Oxunjonov o 'z ilmiy 
izlanishlarida yozma manbadami kitobat tarixi nuqtayi nazaridan 
o c h ib
bergan.

---

XV 
asrdan 
boshlab yaratilgan tarixiy, badiiy va ilmiy asarlar qo'lyozmalari, 
kitoblari 
birinchi navbatda yozuv, xat turi xususiyatlari, kitobat fani, san’ati 
iihatidan alohida 
yuksak saviyasi, badiiy ziynat-bezaklari bilan ajralib turadi. 
Alcsariyat manbalar 
Temuriylar davrida M ir AJi Tabriziy tomonidan bairo 
qilingan eng g o ‘zal 
nasta’liq xatida bitilgan.
T em uriylar va 
Shayboniylar davrida ham da keyinroq yaratilgan 
qoMyozmalar asosan 
podshoh va a ’yonlar uchun mo'ljallangan. Mana 
shuning uchun ham
ular kitobat san’atining shoh asarlari darajasida 
yaratilgan.
X V III-X IX asrlardagi yozma m anbalar qo'lyozmalarini ikki guruhga 
ajratish mumkin. Bir guruhi — shohona qoMyozmalar. Ikkinchi guruhi 
esa 
k e n g
jamoatchilik va o ‘rta hoi ziyolilar uchun yaratilgan qo'lyozmalar. 
Bulaming har biri materal va saviya bilan ajralib turadi. Ikkinchi guruh 
qoMyozma kitoblarida m atn m azm uniga ham e ’tibor berilgan, lekin 
qo'lyozma uchun ishlatilgan materiallar, ziynat va bezaklaro'rtam iyona, 
baholi-qudrat, am m o yetarli san’at asari va ilm-fan uchun bemalol 
foydalansa boMadigan manba saviyasida yaratilgan.
XIX asrda ko'proq qoMyozmalarni yozishda ilm ahli orasida xatti 
mulloyi, talabalar xati va yangi ixtiro qilingan shikasta xati keng 
tarqaldikim , shiddatli taraqqiyot, ayniqsa toshbosm a va mixbosma 
kitoblaming ko'payishi, a n ’anaviy m o'tabar qoMyozmalar yaratilishining 
kamayishiga olib keldi. Bu davr qo'lyozm alar xususiyatlari kitobat san’ati 
nuqtayi nazaridan olima E.M.Ismoilova tom onidan aniqlangan va uning 
asarlarida bayon etilgan.
Qo'qon xonligi tarixi manbalari xususiyatlari olimlardan R.N.Nabiyev, 
H .N .B o bo bek ov , S h .V ohidov, T .B iysem b iy ev va b o sh q alarn in g
tadqiqotlarida tahlil etilgan.
XIX asr Xorazm tarixiy asarlari q o 'ly o zm alari Q .M unirov va 
N .Kornilov tadqiqotlarida o'qganilgan.
Yurtimizda yaratilgan aksariyat qo'lyozm alar, xususan O'zbekiston 
Fanlar akademiyasining Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik 
instituti fondidagilar mashhur xattot Abduqodir Murodov tomonidan 
tadqiq etilgan. Ammo, shu paytgacha turkiy-o'zbek kitobi tarixiy manba 
sifatida alohida o'iganilmadi.
Xulosa sifatida shuni aytish m um kinki, hali turkiy tildagi jahon 
qo lyozma fondlarida mavjud yozma m anbalar to'la aniqlangani va ilmiy 
muomalaga kiritilgani yo'q. Mavjud va aniqlangan yozma manbalar 
^ P “ и*'*1 UZ(K1 tarixi, uning boy yozma madaniyatidan 
guvo lik berib, kelajagi porloq ekanligiga to 'la ishonch uyg'otadi.
49

---