“Kimyo-texnologiya” fakulteti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi

II – BOB. PETFni qayta ishlash liniyalari va ularda bo’ladigan 
jarayonlaring fizik-kimyoviy taxlili
 
2.1. Xom ashyo tavsifi va manbalari 
PETF chiqindilarini xosil bo’lish manbalari. 
PETF istemolchilari o’lchami 
ortishi bilan, o’z-o’zidan ma’lumki uning chiqindilari xam ortadi. PETF chiqindilari 
uni sintez kilish jarayonida xosil buladi va uni qayta ishlashning xar bir bosqichida – 
shuningdek, tola va ipda, bosim ostida kuyish, zagatovkadan vakkumli yoki fudab 
shakillantirish, shuning uchun ular turlicha ko’rinishda va o’lchamda bo’ladi; 
Mayda bo’lakchalardan yirik bo’laklargacha yoki turlicha konfiguratsiyadagi 
quymalar va boshqalar [20]. Masalan, vakkumli shakillantirish jarayonida 
chiqindilardan xosil bo’ladigan maxsulot PETF list ko’rinishni olgan maxsulotlar 
10% ni tashkil etadi. Bo’tilkasimon zagotovkalar tayyorlashda texnologiyada 
qo’llanilgan zagotovkaga bog’liq PETF ning xissasi 0,6 – 0,9 % ni tashkil etadi; 
pressformalardan sig’imli idishlar tayyorlashda o’rtacha 0,3% dan kup bo’lmagan 
chiqindilar qayta ishlatiladi. Bunda o’lchamlar kichiklashganda chiqindilarning 
xissasi ortib boradi, masalan, quyma maxsulotlar. PETF ishlab chiqaruvchilar – tola 
va ip odatda o’zlarini chiqindilarini dastlabki polimer bilan aralashtirib utilizatsiya 
qilishadi yoki uni talabi kamroq bo’lgan maxsulotlar (yirik shtapel tolasi, 
tikilmaydigan materiallar) uchun aloxida qayta ishlanadi. Amalda barcha o’zini 
chiqindilarini berk siklda PETF ishlab chiqarishda shuningdek maxsulot assortimenti 
aniq differensiyalab plyonka va preform tayyorlashda ishlatiladi [21]. 
Shunga o’xshash kartinalar quyma maxsulotlar ishlab chiqarishda xam 
kuzatiladi. Bu barcha PETFni qayta ishlash tarmoqlarda chiqindilarni erkin 
ikkilamchi bozorga chiqishi juda yuqori. PETFni sintez qilishda xosil bo’lgan 
chiqindilarni xam odatda korxonalarda ishlatiladi. Oz qismni jarayonga qaytariladi, 
qolgan qismi quyma maxsulotlar, bog’lash lentalari tayyorlash uchun ishlatiladi. 
Ikkilamchi bozorga shunday kam miqdorli qismi tushadi (kley eritmalar tayyorlash 
uchun). 

---

Biroq PETF chiqindilarining asosiy qismi ichimliklar va boshka maxsulotlar 
uchun plastik butilkalar uchun foydalaniladi [22]. Ayniqsa bu Rossiya uchun 
xarakterli, u yerda 95 % dan ortiq PETF-preform tayyorlanadi, undan keyinchalik 
pudash bilan butilka tayyorlanadi. 2013 yilda Rossiyada 570 ming t yaqin PETFdan 
butilka ishlab chiqarilgan va bunga mos xolda shu xajimdagi yuqori molekulali keng 
spektrli polimer chiqindilari xosil bo’lgan. Bunda birgina Moskva shaxrining hissasi 
100 ming t yaqin PETF chiqindilari to’g’ri keladi.