Qaraqa-2014-128-bet

§17. Toli’q hà’m toli’q yemes gà’pler
77-shi’ni’g’i’w
. Tekstti woqi’n’. Gà’plerdin’ toli’q hà’m toli’q yemes
boli’p du’ziliw wo’zgesheligine di’qqàt yetin’. Toli’q gà’plerdin’ bàs àg’zàlàri’n
tàwi’p àyti’n’.
Serkebàydi’n’ shi’ràyi’ndà àshi’ng’ànli’qti’n’ belgisi, dàwi’-
si’ndà ku’yingenliktin’ tolqi’ni’ bàr yedi. Soni’n’ ushi’n dà,
woni’n’ bul hà’diyse tuwràli’ heshten’e bilmeytug’i’ni’nà isengen
son’ Jiyemuràt so’zdi kesip tàslàp, shày ishiwin dàwàm yetti.
— Inim, neli bolàsàn’? — dedi Serkebày kesesine shày quyi’p.
— Qon’i’ràtli’màn.
— A’ke-sheshen’ bàr mà?
— Joq. Jàslàyi’mdà wo’lgen.
— Anàn’ nelinin’ qi’zi’ yekenin bilmeytug’i’n shi’g’àrsàn’?
— Bilemen, kenegesler dàyi’m.
— Wondà qàri’n bo’le boli’p shi’qti’q g’oy.
— Men de àli’slàp ketpey, jàqi’ni’mdi’ tàni’p qong’àn
yekenmen, — dep Jiyemuràt ku’ldi.
(T.Q.)
Jày gà’pler pikir bildiriw ushi’n zà’ru’rli àg’zàlàri’ni’n’
toli’q qàtnàsi’w yà’ki toli’q qàtnàspàw wo’zgesheligine qàrày
toli’q gà’p
hà’m 
toli’q yemes gà’p
boli’p yekige bo’linedi.
Du’zilisi hà’m mà’nilik jàqtàn zà’ru’rli àg’zàlàri’ toli’q
qàtnàsqàn jày gà’p
toli’q gà’p 
dep àtàlàdi’.
Toli’q gà’plerde, ko’binese bàs àg’zàlàri’ tu’sirilmey
qollàni’làdi’. Mi’sàli’: 1. Shi’mi’ri’ ayaz joq. 2. Ko’ktin’
ju’zi juwi’lg’àn àynàdày ti’ni’q. 3. Ati’zlàrdà miynetke
jà’wlàn urg’àn jàslàr jumi’sqà pà’t yendirmekte. 
(A.Bek.)
Bul gà’plerde pikir bildiriwge zà’ru’rli gà’p àg’zàlàri’
toli’q qàtnàsi’p kelgen.
78-shi’ni’g’i’w
. Tekstti woqi’n’. Teksttin’ qàndày stilge qàtnàsli’ yekenin
àni’qlàn’ hà’m tekstten jày gà’plerdi tàwi’p, wolàrdi’n’ jày gà’ptin’ qàndày
tu’ri yekenin àyti’n’.
GU’NJI
Gu’nji màyli’ yeginler àràsi’ndà màyli’li’g’i’ boyi’nshà birinshi
wori’ndà turàdi’. Dà’ninde 50 — 60 procent mày bàr. Woni’n’
màyi’ àwqàtqà, medicinàdà, konservà hà’m konditer wo’ndirisinde
qollàni’làdi’.

---

54
Ku’ydirmey preslew àrqàli’ màyi’n àlg’àndàg’i’ qàldi’q
quràmi’ndà 8 procent mày hà’m 40 proñent belok bolàdi’. Woni’
konditer sànààti’ndà qollànàdi’.
Dà’ndi ku’ydirip màyi’n àlg’ànnàn keyin qàlg’àn qàldi’q
màllàr ushi’n jug’i’mli’ àzi’q boli’p, woni’n’ 100 kilogràmi’ 132
àzi’q birligine ten’ keledi.
Gu’nji Aziyà hà’m Afrikà yellerinde à’yyemgi wàqi’tlàrdàn
beri yegiledi. Hà’zirgi wàqi’ttà gu’nji O’zbekistàndà, Tu’rkmen-
stàndà hà’m Tà’jikstàndà yegiledi. Gu’nji suwg’àri’lmàytug’i’n
jerlerde 10 — 12 centner, àl suwg’àri’làtug’i’n jerlerde 18 — 20
centner wo’nim beredi. 
(«Y.Q.»)
79-shi’ni’g’i’w
. Woqi’n’. Qàrà hà’rip penen jàzi’lg’àn gà’plerge di’qqàt
yetip, wolàrdà qàndày àg’zàni’n’ tu’sirilgenin àni’qlàn’.
1. — G’àrri’g’à dà wo’mir kerek, bàlàm!
— Bizge de kerek!!!
— Bà’rimizge de!
2. Ayti’sti’. Ayti’slàri’ di’m qi’zi’q.
3. Wondày àdàmdi’ hà’rkim de jàqsi’ ko’redi.
Qàyerlik yeken?
—
Shi’mbàydàn
. Al, woni’n’ àti’n bilmey-
men.
4. Mi’rzàbektin’ u’nine suw quyi’ldi’. 
Ishinen
ti’ni’p tur
.
— Mi’rzàbek, mi’ndà kel.
— Qàyerge bàrmàqshi’ yedin’?
—
Ràyong’à.
(W.A.)
Jày gà’plerdin’ geypàràlàri’ni’n’ bir yàmàsà birneshe
àg’zàlàri’ buri’ng’i’ àyti’lg’àn gà’plerden belgili bolg’ànli’qtàn,
stillik jàqtàn qàytàlànbàw ushi’n tu’sirilip te àyti’làdi’.
Bundày gà’pler du’zilisi jàg’i’nàn toli’q bolmàsà dà, mà’nilik
jàqtàn toli’q bolàdi’. Woni’n’ toli’qli’g’i’ kontekst yàmàsà
àldi’ng’i’ gà’p àrqàli’ mà’lim boli’p turàdi’. Mi’sàli’:
1. — Qàysi’ àwi’ldàn bolàsi’z? — Sàràyko’ldin’ àrjàg’i’ndà-
g’i’ bàti’r-mollà àwi’li’nàn.
(Q.D.)
Dà’slepki gà’pte bàslàwi’sh tu’sirilgen. Son’g’i’ gà’pte
bàslàwi’sh hà’m bàyànlàwi’shti’n’ ko’mekshi feyili (bolàmi’z)
tu’sirilgen. Bulàrdà gà’p àg’zàlàri’ni’n’ qàtnàsi’wi’ toli’q
bolmàsà dà, mà’nilik jàqtàn toli’q pikir àn’làti’làdi’.

---

55
Pikir bildiriwge qàtnàsli’ bàs yàmàsà yekinshi dà’rejeli
àg’zàlàri’ni’n’ bir yàmàsà birneshewi tu’sirilip àyti’lg’àn jày
gà’pke 
toli’q yemes gà’p 
delinedi.
Toli’q yemes gà’pler, ko’binese diàloglàrdà qollàni’làdi’.
Mi’sàli’:
— Ag’àn’ keldi me?
—
Keldi
(bàslàwi’sh tu’sirilgen).
—
Qàshàn keldi?
(bàslàwi’shi’).
—
Won bes minuttày boldi’
. (bàslàwi’sh hà’m yekinshi
dà’rejeli àg’zàsi’ tu’sirilgen).
Geyde toli’q yemes gà’p qospà gà’ptin’ quràmi’ndà dà
ushi’ràsàdi’. Mi’sàli’: Hà’miydullà yesàpshi’ boli’p islep
àti’rg’àn àvtobàzàsi’nà, àl Fàtiymà mektebine ketti.
(Q.D.)
Bundà stillik tàlàpqà i’làyi’q dà’slepki jày gà’pte
bàyànlàwi’sh tu’sirilgen.
80-shi’ni’g’i’w
. Ko’shirip jàzi’n’. Toli’q yemes gà’plerdin’ àsti’n si’zi’p,
wolàrdi’n’ tu’sirilip qàldi’ri’lg’àn àg’zàlàri’n hà’m toli’q gà’pten wo’zgesheligi
tuwràli’ tu’sinik berin’‚.
1. Fàtiymà so’ylep sherin tàrqàtti’. Sàriev istin’ bàg’i’ti’n
sheshetug’i’n jàqqà buri’p, jàs kelinshekke soràw berdi.
— Siz kim boli’p isleysiz?
— Mug’àllim boli’p isleymen.
— Qàysi’ mektepte?
— A’jiniyàz àti’ndàg’i’ mektepte.
— Fàmiliyàn’i’z kim?
— Polàtovà.
— Ati’n’i’z?
— Fàtiymà.
— Sizge kelgen telegràmmàdà, xàttà usi’làr jàzi’lg’àn bà?
— Usi’làrdi’n’ bàrli’g’i’ jàzi’lg’àn.
— Men àyti’p boldi’m. 
(Q.D.)
2. Yele shàg’i’nà jetpegen bàlà yekenin ko’rip, buni’n’ àqi’ri’n
àn’làg’i’si’ keldi.
— Ati’n’ kim?
— Reyipnàzàr.
— Awi’li’n’ qàydà?
— Dà’ryà boyi’ndà.
— Qàysi’ dà’ryà?

---

56
— Anàw berjàqtàg’i’ dà’ryà, — dep qoli’n shoshàyti’p,
ku’nnin’ àsti’nàn ko’ringen shoqà-shoqà qumlàrdi’ ko’rsetti.
(S.K.)
81-shi’ni’g’i’w
. Televizordàn yàmàsà kinoteàtrdàn qi’zi’g’i’p ko’rgen
kinofilmdi su’wretlep, 
«Kinofilm ko’rgennen keyin», «Demàli’s ku’ni», «Su’yikli
àwi’li’m» 
degen temàlàrdi’n’ birin tàn’làp qi’sqà gu’rrin’ jàzi’n’. Jàzi’w stilin’iz
ko’birek ko’rkem shi’g’àrmà stilinde bolsi’n. Du’zgen gà’plerin’izde àtàwi’sh
bir bàs àg’zàli’ hà’m toli’q yemes gà’plerdin’ qollàni’li’wi’n umi’tpàn’.
SO’Z- GÀ’PLER