M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

Shum er va Akkada m e’m orchiligi
Ikkidaryo oralig‘ida qadim gi m adaniyat, taraqqiyot o ‘choqlari paydo 
‘lean ed i. 5 0 0 0
yil ilgari ikkita xilm a-xil xalq yashagan: ja n u b d a Fors 
^o'rfazi y a q in id a
osiyolik shum er, shim olda — sem itlik A kkada xalqlari
' 3S Zam onaviy 
tad q iq o tla r bu yerlarda shum erlar sem itlardan ilgari paydo 
‘lganligini 
k0 £rSatadi. Shum erlar m esopotam m adaniyatining yaratuvchi- 
lari 
hisoblanad i. 
K eyinchalik ko'pgina akkadlar tom o n id an b o ‘ysundirilgan 
bo’lsada, 
ular 
yaratgan 
m adaniyat an ch a keyingi boshqa taraqqiyotga aha-
m iyatli 
ta ’sir ko'rsatgan.
Q adim gi 
Shum er shahar-davlatlar m arkazlarini tashkil etgan, shum erlik- 
lar sig‘inadigan, yoritkich, hosildorlik, sham ol ilohlariga b ag'ishlangan 
ehrom lar 
atrofida m ujassam lashgan b o ‘lib, devorlar va m in o ralar bilan 
qurshalgan. U rukdagi O q eh ro m (m .a w . 4-m ing yillik) deb atalgani eng 
ilk ehrom lardan biri hisoblangan. Baland tepalikda o ‘m atilgan jiddiy to ‘g‘ri- 
burchakli, bezaksiz, to k ch alar bilan b o iin g a n , ikki to m o n d an u zu n yon 
zinalar bilan birlashgan nishab yo'lakli ibodatxona, uning o ‘rtasida o chiq 
hovli bo'lgan. Ichkarida ilohlar haykallari joylashgan.
M .aw . 3-m ingyillikda m e ’m orchilik jih atd an ancha ishlab chiqilgan, 
yonida joylashgan pastki ehrom dan o 'z in i yuqori hisoblagan va asosiy diniy 
inshoot aham iyatini egallagan ehrom turi 
zikkurat 
paydo b o ‘ldi. U rd a U r- 
N am m u shohining eng yirik zikkurati yaxshi saqlangan (m .a w . 3-m ing yil 
oxiri). Ilgarigi ilk ehrom lar kabi tepalikda joylashgan b o ‘lib, to g ‘ni eslatadi. 
Uning uchta b a q u w a t, tepaga qarab toraygan terrasa, yakunlanuvchi katta 
bo'lm agan ibodatxona inshootiga yetaklovchi u ch ta to ‘g ‘ri ulkan zinalar 
bilan birlashgan, uning tuzilishini belgilovchi va turli rangga b o ‘yalgan — 
pasti qora (bitum ), o ‘rtasi oq (ohaktosh), te p a qism i qizil (pishiq g‘isht). 
Shunday qilib, bu inshoo tda tabiiy shakllar xushbichim badiiy tizim ida 
amalga oshirildi, yer va osm on olam i birlashishi M isr piram idalari shaklida 
ham ifodalangan, yuqori c h o ‘qqiga ta n ta n a li chiqish ram zid a m ujas- 
sam langan. Z ik k u rat a n c h a m oddiy, gorizontal b o 'lin m a la r ritm larga 
bo'ysungan, o ‘zining aniq geom etrik qirralari bilan pog‘onali piram idalarga 
yaqin (6-rasm ).
Shum er hukm dorlari saroylarining 
turlari ham , fuqarolar turar-joy uylari 
kabi hovli atrofida qator xonalar o ‘zining 
tarxlarida m ujassam lashgan, shu bilan 
birga ular shah ard an yuqorida jo y lash ­
gan b o ‘lib, ularning barchasi m udofaa 
devorlari b ila n o ‘ra lg a n edi. M ajlis 
Uchun hovliga olib chiqadigan tantanali 
2lr>aga hukm d or tepalikda iloh singari 
Xal4 oldida paydo b o ‘lar edi. Saroyning
6-rasm.
Shum er shahar-davlat: 
U r-N am m u ehrom i — zikkurati, 
aksonometriya.
15

---

g'arbiy