Abdulla sher axloqshunoslik

1 Э т и ч е с к и е и с о ц и а л ь н о -п р а в е т в е н н ы е ф р а г м е н т ы и з д н е в н и к о в
Достоевского.. / / Тарасов Б.Н . «Закон Я» и «Закон любви». С ерия «Этика»
5 / 9 1 . М ., «Знание», 1991. С. 61.
2 0 ‘sha manba. С. 54.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Raskolnikovlami yaratishi mumkin boMgan tund xayollar ham yashashini 
ko‘rsatib beradi. Insondagi achchiq jazzilatuvchi xo‘rlanish hissi, o ‘zini 
hayotda langar tutgan dorbozdek sezishi uning qalbida g‘ariblik, tortinish 
va qo‘rquvnigina emas, aksincha, masxarabozlikni, hukmronlik orzusini, 
o ‘ziga alam o ‘tkazgan jamiyatdan o ‘ch olish tuyg‘usini ham uyg‘otadi.
Fridrix Nitshe «M a’budlar shomi» asarida Dostoyevskiyni «men 
nimadir o ‘rganishim mumkin bo‘lgan yagona ruhshunos, teran inson», 
deb ataydi va uni o ‘zi uchun kashf etishi hayotidagi eng baxtli hodisa 
bo‘lganini ta’kidlaydi. Nitshe uchun ham, Dostoyevskiy uchun ham 
umumiy xususiyat shundaki, ular asarlaridagi insoniyatga bo'lgan 
muhabbat tirik odamlarga — zamondoshlariga nisbatan nafratga aylana 
boradi. Dostoyevskiy axloqiy qarashlaridagi (shu jumladan, Nitshening 
ham) insonni ana shunday beshafqat fosh etish XX asr jahon falsafasi va 
axloqshunosligi uchu n yangicha yo‘nalish berdi. Z otan ulug‘ rus 
mutafakkirining asarlari Z.Froyd, K.Yung, E.Fromm, L.Shestov, J.P.Sartr, 
A.Kamyu, N .Berdyayev, B.Vshevlavtsev, N .Hartman, M.Sheler singari 
buyuk faylasuflar uchun m a’lum m a’noda material bo‘lib xizmat qildi va 
hozir ham ular o‘z ahamiyatini zarracha yo'qotgan emas.
Rus mum toz axloqshunosligining taraqqiy topishida buyuk faylasuf, 
o ‘ziga xos shoir 
Vladimir Sergeyevich Solovyovning 
(1853—1900) 
xizmatlari katta.
Vladimir Solovyovning axloqiy qarashlari uning qator asarlarida ifoda 
topgan. Ular orasida «Ezgulikni oqlash. Axloq falsafasi» (1894—1897) 
kitobi alohida ahamiyatga ega. Uning birinchi qismida uyat, shafqat 
yoki achinish va xudojo‘ylikdan iborat axloqiy tushunchalar uchligi 
asosiy o ‘rinni egallaydi.
X o‘sh, uyat nim a? Nisbatan tubanlikka va nokomillikka tushib 
qolgan, lekin bunday holatni o ‘zi uchun noloyiq deb bilgani uchun 
m azkur d arajad an yuksalish zarurligini anglagan kishi uyaladi. 
C hunonchi, jinsiy aloqa hayvonot olami uchun tabiiy va axloqiylikka 
aloqasi yo‘q. Biroq u insoniyat dunyosida, tabiiy bo‘lsa ham, axloqiy 
xatti-harakat tam oyili emas, beparda holida insonni uyaltiradigan 
holatdir. Zero u, axloqiylik qoshida o ‘zining ochiq ko'rinishda amalga 
oshuv huquqini yo‘qotadi, ya’ni axloqqa bo‘ysunadi.
Solovyov, tafakkuming mohiyati haqidagi Dekartga mansub mashhur 
ibora axloqiylikka nisbatan qo‘llanganida maqsadga muvofiq b o ‘lur edi, 
degan m ulohazani bildiradi: