Август 2020 10-қисм

Samarqand shahar 52-umumiy
 o’rta ta’lim maktab matematika o’qituvchisi 
Annotatsiya:
mazkur maqolada pISA tadqiqotlarida matematik savodxonlikni baholashda 
asosiy yo’nalishlari, muammoning matematik tahlil qilish, muammoni yechishda asosiy faoliyat 
turlari haqida mulohaza yuritilgan.
Kalit so’zlar:
pISA, matematik savodxonlik, diagramma, model, kompyuter simulyatsiyasi 
Matematik savodxonlikni aniqlash – o’quvchilarning matematikadan foydalanish imkoniyatla-
rini tanib olish va aniqlash, so’ngra ba’zi bir kontekstual shaklda berilgan muammoga matematik 
algoritm berish qobiliyatini anglatadi.
Vaziyatlarni matematik tarzda shakllantirish jarayonida o’quvchilar tahlil qilish, muammoni hal 
qilish va hal qilish uchun zarur matematikani qayerdan olishlari mumkinligini aniqlaydilar. Ular 
real sharoitdan matematikaga o’tishadi va dunyodagi muammolarni matematik tuzilish, tasvirlar 
va o’ziga xoslik bilan yechimlar taklif etadi. Ular muammoning sabablari va taxminlari haqida 
mulohaza yuritadilar va xulosalar chiqarishadi. Xususan, vaziyatlarni matematik tahlil qilish ja
-
rayoni quyidagilarni o’z ichiga oladi:
• ro’yxatdan mos modelni tanlash; 
• Haqiqiy hayot sharoitida joylashgan muammoning matematik jihatlarini aniqlash va 
muhim o’zgaruvchilarni aniqlash;
• muammolar yoki vaziyatlarda matematik strukturani (shu jumladan qonuniyatlar, 
munosabatlarlarni) tan olish;
• vaziyat yoki muammoni matematik tahlil qilish uchun uni soddalashtirish;
• Matematik modellashtirish va kontekstdan kelib chiqqan soddalashtirishlarning cheklovlari 
va taxminlarini aniqlash;
• tegishli o’zgaruvchilar, belgilar, diagrammalar va standart modellardan foydalangan holda 
vaziyatni matematik ifoda etish;
• muammoni boshqacha tarzda ifodalash, shu jumladan uni matematik tushunchalarga 
muvofiq tashkil etish va tegishli taxminlarni ilgari surish;
• muammoning kontekstiga xos bo’lgan til va uni matematik ifoda etish uchun zarur 
bo’lgan ramziy va rasmiy til o’rtasidagi munosabatlarni tushunish va tushuntirish;
• kontekstual muammoga xos bo’lgan matematik munosabatni aks ettirish uchun 
texnologiyadan foydalanish; 
• Muammolarni hal qilish uchun algoritmik (bosqichma-bosqich) ko’rsatmalar yaratish.
Matematik tushunchalar, faktlar, protseduralar va muammolarni hal qilish uchun asoslarni 
qo’llash jarayonida odamlar natijalarni olish va matematik yechimni topish uchun zarur bo’lgan 
matematik protseduralarni bajaradilar. Ular muammoli vaziyatning modeli ustida ishlaydilar, 
qonuniyatlarni o’rnatadilar, matematik obyektlar o’rtasidagi aloqalarni aniqlaydilar va matematik 
dalillarni yaratadilar. Xususan, matematik tushunchalar, faktlar, protseduralar va mulohazalardan 
foydalanishning ushbu jarayoni quyidagi faoliyat turlarini o’z ichiga oladi
• oddiy hisobni bajarish; 
• oddiy xulosa chiqarish; 
• ro’yxatdan kerakli strategiyani tanlash; 
• matematik yechimlarni topish strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish;
• aniq yoki taxminiy yechimlarni topishda yordam beradigan matematik vositalardan, shu 
jumladan texnologiyadan foydalanish;
• yechimlar topishda matematik faktlar, qoidalar, algoritmlar va tuzilmalarni qo’llash;
• raqamlar, grafik va statistik jadval va ma’lumotlarni, algebraik ifodalar va tenglamalar va 
geometrik tasvirlarni manipulyatsiya qilish;
• matematik diagrammalar, grafikalar va konstruktsiyalarni yasash va ulardan matematik 
ma’lumotlarni olish;
• yechimlarni topish jarayonida turli xil vakolatlarni ishlatish va almashtirish;

---

137