O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

10.2.6. Daryolarning to‘yinish manbalari hissalarini aniqlash 
Daryolarning to‘yinishida alohida manbalarning qo‘shgan hissalari 
miqdorini aniqlash murakkab vazifa hisoblanadi. Bu, bir tomondan, daryo 
havzasiga yoqqan yomg‘ir va unda qish davomida to‘plangan qor 
qoplamining miqdorini aniqlash masalalari bilan bog‘liq. Ikkinchidan esa, 
yomg‘ir va qor suvlarining ma’lum qismi daryo tarmog‘iga yer usti suvlari 
oqimi ko‘rinishida emas, balki shu suvlarning yer osti qatlamlariga 
shimilishi natijasida hosil bo‘lgan grunt suvlari sifatida qo‘shiladi. Bunday 
holat o‘rmonli hududlar va ayniqsa, tog‘li rayonlar uchun xosdir.
Turli to‘yinish manbalarining daryo oqimiga qo‘shgan hissalarini 
miqdoriy baholash muammosi ko‘pchilik olimlarni qiziqtirgan. Ilk bor 
ushbu masala V.G.Glushkov tomonidan o‘rganilgan. Natijada, u daryo 
oqimiga turli manbalarning qo‘shgan hissalarini aniqlashga imkon 
beradigan usulni ishlab chiqqan. Ushbu usul 
daryolar yillik oqimi 
gidrografini vertikal bo‘laklarga ajratish usuli
deb ataladi. 
Demak, daryoning to‘yinish manbalari miqdorini aniqlashda 
oqimning yillik 
gidrografidan
 
foydalaniladi. 
Oqim gidrografi deb, 
o‘rtacha kunlik suv sarflarining yil ichida o‘zgarishini ifodalaydigan 
davriy chizmaga aytiladi 
(10.8-rasm). 
Daryolar yillik oqimi gidrografini vertikal bo‘laklarga ajratishning
 
V.G.Glushkov tomonidan taklif etilgan usuli turli yillarda E.M.Ol’dyekop, 
L.K.Davidov, M.I.Lvovich, V.L.Shuls, O.P.Sheglova va boshqalar 
tomonidan 
takomillashtirilgan. 
Bu 
usulni 
takomillashtirishda 

---

114 
O.P.Sheglovaning izlanishlari alohida e’tiborga loyiqdir. Mazkur 
yo‘nalishdagi tadqiqotlar natijasida olima tomonidan O‘rta Osiyo daryolari 
oqimini termik tahlil qilish usuli ishlab chiqildi. Natijada daryo oqimiga 
erigan qor va muzlik suvlari, yomg‘ir suvlari va yer osti suvlarining 
qo‘shgan hissalarini miqdoriy baholash usullari takomillashtirildi.