O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Daryo boshi, daryoning yuqori, o‘rta va quyi oqimi, quyilishi.
O‘zan aniq ko‘rinishga ega bo‘lgan va doimiy suv oqimi kuzatila
 

---

97 
boshlanadigan joy
 
daryo boshi
 
deb yuritiladi. Agar daryo ikki soyning 
qo‘shilishidan hosil bo‘lsa, daryo boshi sifatida ular qo‘shilgan joy qabul 
qilinadi. Daryoning uzunligi esa katta irmoq bilan qo‘shib hisoblanadi 
10.1-rasm. Daryo sistemasi va gidrografik to‘r. 
Har qanday daryoni, uning uzunligi bo‘yicha, bir-biridan farq 
qiladigan umumiy belgilariga qarab, quyidagi uch qismga - 
yuqori oqim,
o‘rta
oqim
va 
quyi
oqimlarga 
bo‘lish mumkin. Tog‘ daryolarining 
yuqori 
oqimlari
 
uchun nisbatan katta nishabliklar xos bo‘lib, shu tufayli suvning 
oqish tezligi ham ancha katta bo‘ladi. Bu esa, o‘z navbatida, o‘zanda 
eroziya jarayonining jadal borishiga olib keladi. Daryoning 
o‘rta oqimida
uning nishabligi va suvning oqish tezligi kamayadi. Eng muhimi, 
daryoning suvliligi ortadi. Daryoning 
quyi oqimida
 
nishablik va suvning 
oqish tezligi yanada kamayadi. Bu qismda tezlik kamayishi natijasida 
oqiziqlar cho‘ka boshlaydi. Aksariyat hollarda daryoning quyi oqimida 
daryo uzunligi bo‘yicha undagi suv miqdori kamaya boradi. 
Daryoning ko‘llarga, dengizlarga yoki ikkinchi bir daryoga 
qo‘shiladigan qismi uning 
quyilishi
deyiladi. Ko‘llarga, dengizlarga 
quyiladigan yirik daryolarning quyilish qismida ular tarmoqlanib, 
o‘zanning murakkab shakllari - 
deltalar
hosil qiladi. Bu jarayonga dengiz 

---

98 
yoki ko‘ldagi suvning to‘lqinlanishi, ko‘tarilishi, pasayishi va boshqa 
omillar sabab bo‘ladi. 
Qurg‘oqchil hududlarda esa daryolar ba’zan quyilish qismiga yetib 
bormaydi. Bunda daryo suvining katta qismi bug‘lanishga, o‘zan tubiga 
shimilishga va, asosan, sug‘orishga sarf bo‘ladi. Ularga Turkmanistondagi 
Murg‘ob, Tajan, O‘zbekistondagi Sangzor, Qashqadaryo, Zarafshon kabi 
daryolarni misol qilib keltirish mumkin.