O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

10.4.4. Daryo o‘zanida kechadigan jarayonlar 
O‘rta Osiyo tog‘ daryolarida, jumladan, O‘zbekiston daryolarida 
o‘zan oqimi dinamikasi o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, ularda o‘zan 
jarayonlari jadal sur’atlarda kechadi. Daryolar suv resurslaridan turli 
maqsadlarda foydalanishda hamda xalq xo‘jaligi obyektlari - suv 
omborlari, kanallar, suv taqsimlash inshootlari, to‘g‘onlarni loyihalash, 
qurish va ularni ekspluatatsiya qilishda o‘zan jarayonlarini hisobga olish 
katta iqtisodiy samara beradi.
Hozirgi kunda yuqoridagi masalalar “O‘zan jarayonlari va o‘zan 
oqimi dinamikasi” fanining tadqiqot obyekti hisoblanadi. Bu fanning 

---

137 
asosiy maqsadi ochiq o‘zanlar - daryolar, kanallarda kechadigan o‘zan 
jarayonlari va o‘zan oqimi dinamikasi qonuniyatlarini o‘rganish, o‘zan 
deformatsiyasini hisoblash va prognozlash usullarini takomillashtirishdan 
iborat. 
Har bir fanning o‘z vazifasi bo‘lganidek, “O‘zan jarayonlari va o‘zan 
oqimi dinamikasi” fanining ham o‘ziga xos vazifalari mavjud. Ularga 
quyidagilar kiradi

1.
O‘zan jarayonlari va o‘zan oqimi dinamikasi nazariyasini 
rivojlantirish va takomillashtirib borish. 
2.
O‘zan jarayonlarini hisoblash va prognozlash usullarini ishlab 
chiqish, ularni rivojlantirish. 
3.
O‘zanda suvning oqish tezligining ko‘ndalang kesim bo‘yicha 
taqsimlanish qonuniyatlarini o‘rganish. 
4.
O‘zanda suv oqimiga ko‘rsatiladigan gidravlik qarshiliklarni 
hisoblash usullarini takomillashtirish. 
5.
Daryo o‘zanida loyqa oqiziqlarning harakatlanish qonuniyatlarini 
o‘rganishni davom ettirish hamda ularni hisoblash usullarini 
takomillashtirish va boshqalar. 
Yuqorida bayon etilganlardan ko‘rinib turibdiki, o‘zan jarayonlari va 
o‘zan oqimi dinamikasiga oid tadqiqotlarda asosiy e’tibor suv va loyqa 
oqiziqlarning harakatlanish qonuniyatlarini o‘rganishga qaratiladi. 
Daryo o‘zanida, umuman, ochiq o‘zanlarda, loyqa oqiziqlar 
harakatlanishining quyidagi ikki nazariyasi mavjud

1.
Daryo o‘zanida loyqa oqiziqlar harakatlanishining