Amaliy audit

Bank kreditlari auditining obyektlari 
Ko`rsatkichlar 
Ko`rsatkichlar keltirilgan 
moliyaviy hisobot shakllari 
Nomi 
Schyotlar 
1- shakl 
2- shakl 
4- shakl 
Satr 
Satr 
Satr 
1 
2 
3 
4 
5 
Uzoq muddatli bank kreditlari 
7810 
570 
Uzoq muddatli qarzlar 
7820 
580 
Qisqa muddatli qarzlar 
6820 
740 
Foizlar shaklidagi xarajatlar 
180 
Valuta kursi farqidan daromadlar 
150 

---

360 
Olingan va to`langan foizlar 
110 
Uzoq va qisqa muddatli kredit va qarzlar 
bo`yicha pul tushumlari va to`lovlari 
150 
Investitsion faoliyatning sof pul kirimi va 
chiqimi 
100 
Bularni tekshirish uchun auditorga korxonada qo`llanilayotgan buxgalteriya 
hisobi shakliga xos quyidagi sintetik va analitik hisob registrlari taqdim qilinadi: 
- agar jurnal-order shakli qo`llanilsa, 4 va 12 jurnal-orderlar; 
- agar hisob ishlari komputerlashtirilgan bo`lsa, 6810, 6840, 7810, 7820, 7830 
va 7840 - schyotlar bo`yicha komputer shakllari, analitik vedomostlar va bosh daftar. 
Tekshiruvning ushbu sohasiga kirishishdan oldin auditor kredit va qarz 
shartnomalari o`rtasidagi asosiy farqlarni bilishi lozim. 
21–son BHMS ga muvofiq, kredit va qarzlardan foydalanganlik uchun 
to`lanadigan foiz to`lovlari moliyaviy faoliyatga doir chiqimlar tarkibida hisobga 
olinishi, ya'ni moliyaviy natijalarga - 9610 - «Foiz ko`rinishidagi xarajatlar» 
schyotining debetiga olib borilishi, soliqqa tortish maqsadida esa foyda solig`i 
bo`yicha qonunchilik talablariga muvofiq hisobga olinishi lozim. 
Foizlarni hisobga olishning shunga o`xshash tartibi ishlab chiqarish zaxiralari 
sotib olish uchun olingan qarz mablag`lari bo`yicha ham qo`llaniladi. 4-son «Tovar-
moddiy zaxiralari» nomli BHMS ga muvofiq, korxonalar kredit uchun to`lovlarga doir 
xarajatlarni, agar bular sotib olish bilan bog`liq bo`lsa, moddiy ishlab chiqarish 
zaxiralarining haqiqiy tannarxiga qo`shiladi. Bu tartibga sotib olingan tovar moddiy 
zaxiralarni omborga kirim qilinishiga qadar rioya qilishi, so`ng esa foizlar odatdagi 
tartibda hisobga olinadi. 
Kredit va qarzlarni hisobga olishning tashkil etilishini tekshirishda auditor 
olingan kreditlar bo`yicha qoldiqlar qanday baholanayotganligini ham aniqlashi 
zarur. Auditor kreditlarning maqsadga muvofiq sarflanishini va ssuda qarzlarini 
qaytarish tartibini (pul mablag`lari ko`rinishida, veksel berish yo`li bilan, o`zaro qarz 
surishish orqali) aniqlashi kerak. Kreditlarni qaytarishning to`liqligi va o`z 
vaqtidaligini auditor bank ko`chirmalari bo`yicha tekshiradi. 

---

361 
7810 - «Uzoq muddatli bank kreditlari» schyoti bo`yicha uzoq muddatli 
kreditlarning qaytarilishigacha 12 oy to`lmasdan, hisobot tuzishda qaytarilmagan 
qoldiq qisqa muddatli qarz tarkibida ko`rsatiladi. 
Auditor kreditlar bo`yicha muddati o`tib ketgan qarzlar mavjudligini 
tekshiradi, o`z vaqtida qaytarilmaslik sabablarini va ularni qaytarish uchun qanday 
choralar ko`rilayotganligini aniqlaydi. Bunda bank ssudalari bo`yicha muddati o`tib 
ketgan qarzlar mavjud bo`lganida kreditlar uchun foiz stavkalarining qanday 
ko`tarilib borganini aniqlashi zarur. Chunki bu korxona daromadlariga salbiy ta'sir 
ko`rsatadi. 6810 - «Qisqa muddatli bank kreditlari» yoki 7810 - «Uzoq muddatli bank 
kreditlari» schyotlari bo`yicha 5110 - «Hisob-kitob schyoti» 5210 - «Mamlakat 
ichidagi valuta schyotlari» bilan bog`langan debet yozuvlarini tahlil qilib, auditor 
olingan kreditlarning o`z vaqtida qaytarilishini tekshiradi. 
Amaliyotda auditor ayrim kreditlarning muddati, bir yoki bir necha marta 
uzaytirilganligini uchratishi mumkin. Bunday hollarda auditor kreditlarni o`z vaqtida 
qaytarish imkoniyati haqida va ko`rilgan zararlarning hajmi to`g`risida fikr bildirishi 
lozim.
Auditor kreditlarning qaytarilishi ta'minlanganligi masalalariga ham e'tibor 
qaratishi zarur. Kafolat xati, qimmatli qog`ozlar, tovarlar va boshqa mulklarni 
garovga qo`yish kredit ta'minotining asosiy turlaridir. Shulardan garov to`g`risidagi 
shartnomalar keng tarqalgan.

---

362