O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

 

---

118 
Kotton Eme
- fransuz 
fizigi, 
ilmiy 
ishlari 
magnetizm, optika, mag-
nitooptika, 
atom 
fizikasiga bag’ishlangan. 
Magnit 
maydonga 
nisbatan 
tik 
holda 
yorug’lik 
tarqa-lishida 
maydonga 
o'rna-tilgan 
ikkilanma sinishni 1907 
yilda 
A. 
Muton 
hamkorligida ochdi (Kot-
ton-Muton 
effekti). 
Magnit 
maydon 
xarakteristikasini 
o’lchash uchun kuchli 
elektromagnit qurilmasini 
yaratdi. 
1923 
yilda 
segnetotuzi 
kristallida 
past chastotali akustik 
to’l-qinlarning 
ta’sirini 
o’rga-nish 
natijasida 
akustik to’lqinlarni qabul 
qiluvchi 
qurilma 
va 
pyezoelektrik 
nurlantirgichni yashashga 
muvaffaq bo’ldi. Anomal 
dispersiyani, dixroizmni, 
Zeeman effektini chuqur 
o’rgandi, anomal optik 
aktivlik hodisasini ochdi.
 
 
KOTTON - MUTON EFFEKTI.
Magnit maydonida chiziqli nurning ikkiga ajralib 
sinishi Kotton - Muton effekti deyiladi. Bunda yorug'lik 
magnit maydoniga perpendikulyar tarqaladi. Bu hodisa 
birinchi bo'lib kolloid eritmalarda J.Kerr tomonidan 1901 
yilda, keyin esa chuqurroq E.Kotton va A.Muton 
tomonidan 1907 yilda tadqiq etilgan. Kristallarda esa 
V.Fogma bu effektni kuzatgan.
Kotton - Muton effektida jismdan o'tgan chiziqli 
qutblangan yorug'lik dastalari kayd kilinadi. Bunda 
yoruglik qutblanish tekisligi 45
0
burchak ostida maydon 
yo'nalishi bo'yicha tarqalgan.
Magnit maydon ta'sirida boshlanish izotop muhit 
optik bir o'qli nurga aylanadi. Ularning sindirish 
ko'rsatgichlari n
0
va n
e
(oddiy va noan'anaviy).
Natijaviy muhitdan o'tuvchi yorug'lik to'lqinining 
elektr maydon kuchlanganlik vektorining ortogonal 
komponentalari har xil fazaviy siljishlarga va muhitdan 
chiqishda elliptik qutblangan yorug'lik hosil qilinadi, 
elliptiklik darajasi fazalar ayirmasi orqali aniqlanadi.
Fazalar ayirmasining belgisi berladgan magnit 
maydon yo'nalishiga bog'liq emas. Vaholanki keltirilgan 
ikkiga ajralib sinishning ta'siri faqatgina maydon 
kuchsizligining butun darajalari orqali aniqlanishi lozim.


2
0
/
H
l
c
n
n
l
e











to'lqin yugurish yo'lining uzunligi . 
l
- jismdagi yoruglik o'tgan yul.


vakuumdagi to'lqin uzunligi.
c - Kotton -Muton doimiysi 
Kotton - Muton doimiysi muhitning tabiatiga, 
nurlanishning to'lqin uzunligiga va temperaturaga bog'liq.
 

---

119 
Kotton -Muton effekti boshqa magnitooptik hodisalar bilan uzviy bog'liqdir, ayniqsa 
chiziqli magnit dixroizm effekti bilan, qaysikim induksiyalangan magnit maydonda ikki 
chiziqli qutblangan yutilish koeffitsientlarini ajratish uchun:
 
.
0
K
K
K
e



Kotton -Muton effektini chiziqli anizotropiyada muhitning sindirish ko'rsatgichi 
komplektligi uchun alohida effekt sifatida kuzatish mumkin.
K
i
n
Ko
Ke
i
n
ne
n









)
(
)
(
0
Bunda chiziqli ikkiga ajratib sinish va dixroizm spektrlarini tavsivlovchi
funksiyalar bir-biri bilan dispersion sabablarga bog'liq.
Kotton -Muton effekti kattaligi ko'pincha kichik qiymat bo'lgani uchun keng 
qamrovda qo'llanilmaydi.
Lekin Kotton-Muton effekti kristallarda qo'llaniladi. Chunki magnit tartiblangan 
kristallarda Kotton-Muton effekti tashqi magnit maydon bilan funksional bog'liq. Kristall 
panjaradagi magnitlanganlik esa juda ham kichik qiymatlarni qabul qiladi. Masalan uSe 
ferromagnit kristalda magnit chiziqli ikkiga ajralib sinish ko'rsatgichi
2
10
5
,
1




n
qiymatni oladi.