Ilgor pedagogik texnologiyalarni ta‟lim – tarbiya jarayoniga tadbik qilish
mahorat i.
O‟quv tarbiyaviy jarayonni ilgor pedagogik texnologiyalar bilan ta‟minlash
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» amalga oshirish shartlaridan biridir.
O‟quv jarayonini rivojlantirish, o‟quv – dars maqsadi va mazmuniga mos
keladigan metodlar, vositalar va didaktik materiallarni tanlash pedagogik texnologiyani
ta‟lim jarayoniga tadbik qilishdir. O‟quv tarbiyaviy jarayonni ilgor pedagogtk
texnologiyalar bilan ia‟minlash o‟qituvchidan ijodiy faoliyatni hamda soxa bilimlarini
talab etadi.
Zamonaviy o‟qituvchi faoliyati o‟quv materiallarini uzatuvchi oddiy metodist
sifatida emas, balki «O‟qituvchi - texnolog» nuktai nazaridan baholanadi. Texnologiya
– bu shaxsni o‟qitish, tarbiyalash va rivojlantirish konunlarini uziga jo kilgan va
yakuniy natijani ta‟minlaydigan pedagogik faoliyatdir.
Psixologik – pedagogik adabiyotlarda pedagogik faoliyat turlari (ta‟lim beruvchi,
tarbiyalovchi,
rivojlantiruvchi,
safarbarlik,
tadkikotchilik,
tashkilotchilik,
kommunikatsiya va boshqalar) olimlar tamonidan tadkik qilingan.
SHu bilan birgalikda pedagogik faoliyat muntazam uzgaruvchan, yangilanuvchan,
rivojlanuvchanligi bilan ajralib turadi, unga ijtimoiy buyurtma uzluksiz ta‟sir kursatadi.
Ta‟limni texnologiyalashtirish tarixiy jarayon ekanligini, zamonaviyligi esa ilmiy –
texnik tarakkiyoti bilan belgilanishini e‟tiborga olib pedagogik texnologiyaning uziga
xos vazifa, tamoyillaridan biri bu respublikamizda faoliyat kursatayotgan ijodkor
o‟qituvchilar ish uslublarini muntazam o‟ganib borish va ular tomonidan yaratilgan
metodlarni yangi pedagogik texnologiya darajasiga kutarish, amalga oshirishdar.
O‟qituvchining ta‟lim – tarbiya vazifalarini davlvt ta‟lim standartlari talablariga va
pedagogik shartlarga mos ravishda tashkil etishi uning mahorat ini aniqlashda asosiy
mezon hisoblanadi (nazarda tutiladi).
Ijodkor o‟qituvchi uchun asosiy kasbiy – me‟yoriy kursatkich esa, bu birinchi
navbatda pedagogik jarayonda uz urnini bunyodkor sifatida his etish va anglab yetishi,
pedagogik vakillikdagi uz urnini baholay olishidir.
Tub isloxatlarning bosh har akatlantiruvchi kuchi yangi pedagogik texnologiyalarni
amaliyotga tadbik etishdan iborat ekan, o‟qituvchi yangi ta‟lim tizimi, mazmuni, o‟quv
rejasi, o‟quv dasturlari darsliklar asosida o‟quv jarayonini loyixalashtirishga uz mahorat
ini namoyon kilgan holda yangicha yondashishi, uni yangicha tashkil etishi lozim.
Ta‟lim mazmunini va uning tarkibini kengaytirish, chuqurlashtirish,
takomillashtirish, xususan, ta‟lim mazmuniga nafaqat bilim, kunikma va malaka, balki
umuminsoniy madaniyatni tashkil etuvchi ijodiy faoliyat tajribasi, tevarak – atrofga
munasabatlarni ham kiritish g‟oyasi shu trtibga kundalang qilib kuyilganligini ham
e‟tiborga olishi zarur.
SHuningdek, ta‟lim mazmuni, uning kampanentlari, tarkibi, vazifalari, dalillar
bilan qonuniyatlar, yakkollik va mavxumlik, bilimlar bilan haqiqatni mustaqil bilish
metodlari o‟rtasidagi makbul keladigan munosabatlarni aniqlash lozim.
Dars jarayonida, ta‟lim – tarbiyada o‟quvchi asosiy har akatlantiruvchi kuch,
ta‟lim jarayonining sub‟ekti bo‟lishi kerak, ya‟ni ukish, o‟ganish, mutolaa qilish
o‟quvchi zimmasiga utishi kerak.
O‟qituvchining vazifasi esa o‟qitishdan ukishni o‟rgatishga, bilim berishdan
o‟quvchi larning bilimlarni mustaqil egallashlariga kumaklashishdan iborat bo‟lishi
kerak.
Ta‟lim jarayoniga yangicha yondashib, ijodkorlik, bunyodkorlik tadbik etilsagina
ta‟lim samarasi yangi boskichga kutariladi, ya‟ni bolaning talabi, moyilligi, istak –
xaxishi, uning imkoniyatlari darajasida kondiriladi; o‟quvchi ning o‟quv mehnatiga
ma‟suliyati, javobgarligi oshadi; bilimlarni egallash malakalari shakllanadi; unda uz
bilimini uzi boyitishga ishonch paydo bo‟ladi; shaxsning jamiyatda uz urnini tezrok
topib olishi uchun muxit yaratiladi.
Buning uchun biz o‟quvchi ga «Sen buni bilishing kerak» degan majburlovchi
da‟vatdan «Menga bu zarur va men buni bilishga, uni hayotda kullashga kodirman»
degan ichki ishonch va intilishni uygotishga utishimiz kerak.
SHunday ekan didaktik jarayonning har bir boskichi ilmiy jixatdan asoslangan
o‟qitish metodlari va vositalarini tanlashni takozo etadi.
Didaktik jarayonni har bir boskichiga mos keladigan metodlar 3 gurux
metodlardan tashkil topadi:
Birinchi gurux ukish va mehnatga ragbatlantiruvchi va mativatsiyalovchi metodlar;
Ikkinchi gurux o‟quv faoliyatini tashkil etish va amalga oshirish metodlari;
Uchinchi gurux o‟quv – bilish faoliyatini boshqarish metodlari.
Demak, didaktik jarayon samaradorligini belgilovchi omillardan biri o‟qitish
metodlarini didaktik jarayon boskichlariga mos holda to‟g‟ri tanlash va ularni okilona
kullash printsipiga rioya qilish ekan.
SHuningdek didaktik jarayonni tashkil etishda o‟qituvchi o‟quv – bilish faoliyatini
tashkiliy shakllantirish ham ta‟lim mazmuniga mos holda tanlab olishi kekrak.
O‟qitishning tashkiliy shakli deganda – talabalarni o‟qitish jarayonida yaratilgan shart –
sharoitlar yigindisi tushuniladi.
Bunda o‟qituvchi didaktik jarayon ishtirokchisi kim? – u qanday boshqarilishi
kerak? – qanday texnik vositalar kullaniladi va boshqalarga e‟tibor berishi zarur.
Har btr dars oldiga ta‟lim – tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlar kuyiladi.
Darsni tashkil qilish shakli o‟quvchi larning o‟zaro alokalariga bog‟liq bo‟lib, u
maqsadlarga, o‟quv materiali hususiyatlariga, ta‟lim metodlari va o‟quv imkonichtlariga
bog‟liq. O‟quv jarayoniga yangicha karashning tub moxiyati shundan iboratki,
o‟qitishda ichki mativatsiyadan (diqqatni tortish, ichki tuygu, istak, zaruratni
shakllantirish) kelib chiqish kerak. O‟quv jarayonida asosiy har akailantiruvchi kuch –
o‟quvchi uchun ham, o‟qituvchi uchun ham ichki mativatsiya bo‟lishi kerak. O‟quvchi
larda bilim olishga intilish va bilim olishga extiyoj bo‟lishi, ukish maqsadlarini ichki
zaruratga aylanishi kekrak.
O‟quvchi larda tashabbuskorlik va mustaqillikni, bilimlarni puxta va chuqur
uzlashtirishni, zarur ma‟laka va kunikmalarni, kuzatuvchanlikni, boglanishli nutqni,
xotira va ijodiy tasavvurni tarbiyalashga imkon beruvchi didaktik printsep bu –
ta‟limdagi faollikdir.
Jaxon pedagogik leksikoni qator idan allaqachonlar «innovatsiya» tushunchasi
keng urin olgan. Bu tushuncha «yangilik», «islox» degan ma‟noni anglatadi.
Keng ma‟noda kraganda ta‟lim tizimidagi har qanday uzgarish – bu pedagogik
innovatsiyadir.
Ta‟lim tizimidagi har qanday yangiliklarga texnologiya deb atalishi boisi ham
shunda
Xozirgi davrga kelib pedagogik yangiliklar, ularni baholash va pedagogik jamoa
tamonidan uzlashtirish, nixoyat uni amaliyotda kullash haqidagi ta‟limot sifatida
karaladi. Bu ta‟limot uch yo‟nalishni uz ichiga oladi:
Birinchisi, pedagogik neologiya (yunoncha «neo» - «yangi» va «logos» - «ta‟lim»,
yangilik haqidagi ta‟limot) deyilib, bunda pedagogika soxasidagi har qanday
yangiliklar o‟ganiladi, umumlashtiriladi.
Ikkinchisi, pedagogik aksiologiya (yunoncha «aksioma» - «isbotlanmaydigan
ta‟limot» ma‟nosini anglatadi) deb nomlanib, bunda pedagogik yangiliklar ichidan eng
samaradorlilari tanlab olinadi.
Uchinchisi, pedagogik praksologiya (yunoncha «praks» - «har akat» va «logos» -
«ta‟lim», ya‟ni amaliyotda kullash haqidagi ta‟limot ma‟nosini anglatadi) deyiladi,
bunda tanlab olingan pedagogik yangiliklarni amaliyotda kullash, muayyan samaraga
erishish masalalari tushuniladi.
Har qanday pedagogik yangilik zamirida biron – bir g‟oya yotadi. Bu g‟oya
asosida esa o‟qituvchining bolalar bilan o‟zaro har akati yotadi, ya‟ni sinfda psixologik
birlik, vaziyatni yaratish, har bir o‟quvchi uz shaxsini uzi namoyyon etishini
ta‟minlash; har bir metodik yondashuv uchun uziga xos muloqot yulini tanlash;
o‟quvchi lar tashabbusini zimdan boshqarib borish va boshqalar.
Bunda o‟qituvchi har bir o‟quvchi qalbiga kirib borish uchun uzining didaktik
usullari, tashkiliy shakllari orqali yul topadi.
O‟quvchi shaxsini ruyobga chiqaruvchi, uning kimligini, nimaga kodirligini
tasdiklovchi didaktik o‟yinlarga keng urin berilgan.
Pedagogik texnologiya o‟quvchilar kay tarzda, qanday usullar bilan o‟qitilsa, natija
samarali bo‟ladi. Demak, pedagogik texnologiya doimo ta‟lim maqsadini aniq
o‟rgatishdan boshlab to uning natijalarini baholashgacha bo‟lgan boskichlarni har biri
uchun pedagogdan ijodiy faoliyat va pedagogik mahorat ni talab etadi.
Har bir ishning o‟ziga xos, ma‟lum qonun-qoidalari bo‟lganidek, bola tarbiyasining
ham o‟ziga xos bir qator muhim qonun-qoidalari borki, ularga amal qilish tarbiya
ishining samarali bo‟lishini ta‟minlaydi, chunonchi:
- tarbiyaning bir maqsadga qaratilganligi;
- tarbiyaning hayot, mehnat bilan, O‟zbekistonimizning mustaqilligi, gullab-
yashnashi yo‟lida qilinayotgan fidoyi ishlar bilan bog‟lanish;
- shaxsni jamoada, jamoa orqali tarbiyalash;
- tarbiyada bola shaxsini hurmat qilish va unga talabchanlik;
- tarbiyaviy ishlarning izchilligi, muntazamligi hamda birligi;
- tarbiyada o‟quvchilarning yoshi o‟ziga xos xususiyatlarini hisobga olish.
Tarbiya - bu insonni ijtimoiy tajribalar bilan, uning barcha shakllarida -
bilim, his - hayajon, estetika, odob - axloq qoidalari bilan tanishtirish va
individning ichki o‟ziga hos jihatlarini, imkoniyatlari va layoqatlarini rivojlantirish
bo‟yicha faoliyat hisoblanadi.
O‟zbekiston Respublikasining «Ta‟liim to‟g‟risida»gi Konuni va «Kadrlar
tayyorlash milliy Dasturi» ta‟lim tizimini tubdan isloh qilish uni rivojlantirishning
strategik yo‟nalishlarini belgilab bergan. Hujjatda shaxs-kadrlar tayyorlash
tizimining asosiy sub‟ekti va ob‟ekti sifatida qaraladi, demak, Respublikada
amalga oshiralayotgan o‟zgarishlarning asosiy maqsadi va harakatlantiruvchi kuchi
- inson shaxsining rivojlanishi hisoblanadi. Savol tug‟iladi: Inson qachon
barkamol, komil inson bo‟ladi ? Qachonki, u jismonan sog‟lom, vijdonan pok,
ma‟naviyati yuksak bo‟lsa. Bunda o‟sib kelayotgan yosh avlodga beriladigan
ta‟lim-tarbiyaning o‟rni beqiyosdir. SHu o‟rinda Prezidentimiz I.A.Karimovning
ushbu fikri o‟rinlidir: «Ma‟naviyatni shakllantirishga bevosita ta‟sir qiladigan
Do'stlaringiz bilan baham: |