Agrokimyo va tuproqshunoslik

W = 0,1 . хm . h (H - CH) 
Bu yerda, W - samarali suvning zahirasi, mm; 0,1 - suv qatlamini mm ga aylantirish 
koeffitsiyenti; h.m - hajmiy massa, g/sm3 ; h - samarali suvning zahirasi hisoblab 
aniqlanadigan tuproq qatlamining qalinligi, sm; H - tuproq namligi, mutlaq quruq 
holatdagi og‘irligiga nisbatan foizda; SN - so‘lish namligi, mutlaq quruq holdagi 
og‘irligiga 
nisbatan 
foiz 
hisobida. 
Har bir tuproqning o‘simliklar o‘zlashtira oladigan o‘ziga xos aktiv nam diapazoni 
(AND) bo‘ladi. 
5.Tuproq g‘ovak massa bo‘lib, suvdan bo‘sh joylar havo va gaz bilan 
to‘lgan bo‘ladi. Tuproq havosi mikroorganizmlar va o‘simliklar hayoti uchun eng 
muhim bo‘lib, tuproqdagi bo‘layotgan, rivojlanayotgan fizik-kimyoviy jarayonlar 
manbai va ishtirokchisi hisoblanadi. Tuproq sanoat korxonalari tomonidan chiqarib 
tashlagan zaharli gazlarni o‘z domiga yutib turadi. 
Tuproq tarkibidagi gazlar va uchib ketuvchi organik moddalar erkin, siqilgan, 
adsorbsiya qilingan va erigan holatda bo‘ladi. Tuproqdagi erkin holatdagi havo gazlar 
va uchuvchan organik moddalar yig‘indisidan iborat bo‘lib, g‘ovakliklarda va 
atmosfera havosi bilan doimo munosabatda bo‘ladi. Siqilgan gaz tuproq g‘ovaklarida 
yopiq tizim, ya’ni har taraflama suv bilan o‘ralgan holatda joylashgan bo‘ladi. 
Bunday holatdagi gaz neytral bo‘lib, atmosfera havosi bilan munosabati yo‘q. 
Tuproq havosi suv o‘tkazuvchanlik qobiliyatiga ta’sir qilib, harorat, namlik va 
bosim o‘zgarganda tuproq donadorligining buzilishi va yemirilishiga olib kelishi 
mumkin. 
Tuproq zarrachalari tomonidan havo adsorbsiya qilinib, uning miqdori 
tuproqning dispersligi, mineral va kimyoviy tarkibi, namligi hamda organik 
birikmalariga bog‘liq bo‘ladi. Havoning tuproq tomonidan yutilishi uning mexanik 
tarkibiga ham bevosita bog‘liq. Qum loyga nisbatan gazni 10 barobar kamroq yutadi. 
Adsorbsiya qilingan havo miqdorini G.Lyungmer tenglamasi yordamida hisoblash 
mumkin. 
)
(
const
T
C
R
С
Г
Г




Г͚
– adsorbent yuzasida yutilgan maksimal miqdor, mg; 
С
- gazning tizimdagi konsentratsiyasi, mg/l; 
R
- emperik koeffitsiyent; 
Tuproqda erigan gazlar o‘simliklarning o‘sishi, mikroorganizmlarning yashashi 
va bir qator fizik-kimyoviy jarayonlarda faol ishtirok etadi. 
Genri qonuniyatiga asoslanib, 
2
,
10
p
C



С
- suvda erigan gaz konsentratsiyasi, mg/l; 
Р
– gazning tuproq havosidagi parsial bosimi MPa;
10,2 – normal atmosfera bosimi, MPa 
λ
– gazning suvda eruvchanlik koeffitsiyenti, mg/l. 

---

160 
Tuproqning qattiq, suyuq, gaz va tirik jonivorlar qismlari doimo muvozanatda 
bo‘lib, tuproq termodinamikasi va biologik faoliyatining o‘zgarib turishiga olib keladi. 
Tuproq tarkibidagi havo kesmaning havo-fizik xususiyatlari, havo singdirish 
sig‘imi asosan maksimal havoning miqdori va hajmiga nisbatan % hisobida normal 
sharoitda havo quruq va buzilmagan holatda ushbu formula orqali hisoblanadi:
r
yr
yx
P
P
P

