«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

TABIATDAN FOYDALANISHNING GEOEKOLOGIK 
TAMOYILLARI 
Abdusodiqov M.A.-Ishtixon tumani 61-maktab o’qituvchisi 
Tabiiy resurslardan foydalanishning geoekologik asoslari hal qiluvchi 
ahamiyatga ega. Bu borada ekologik muvozanat-ekologik vaziyat-ekologik toza 

---

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
419 
texnologiya va mahsulot-ekologik tozalik va salomatlik tizimlarida ishlab chiqarishni 
tashkil qilish va amalga oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu jihatdan 
geoekologik asoslar geografik tamoyillarga yaqin turadi yoki ularni to’ldiradi, ular 
bir-birlari bilan o’zaro bog’liqlik va aloqada rivojlanadi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tabiiy boyliklardan foydalanishda shunday ilmiy 
tamoyillarga asoslanish zarurki, bunda tabiat ham, jamiyat ham aziyat chekmasligi 
lozim. Biosferada tabiiy komponentlarning bir-birlari bilan o’zaro muvozanatda 
bo’lishi bilan birga, tirik tabiat bilan notirik tabiat o’rtasidagi o’zaro ekologik 
muvozanat tamoyiliga ko’ra har bir tabiiy chegaralangan hududda ikki turdagi tabiat 
orasida shunday teng munosabat mavjud bo’ladiki, bunda ular bir-birlarini ma’lum 
muvozanatda bo’lishligini taqazo qiladi. Lekin ulardan birining tashqi ta’sir natijasida 
buzilishi uzoq muddatli (bir necha yuz asrli) muvozanatning ishdan chiqishiga olib 
keladi. Ushbu buzilishning parametrlari asosida sodir bo’lgan hodisa boshqa bir 
necha hodisalarning tarkib topishiga ta’siri bilan belgilanadi (sabab- oqibatlar 
zanjirining bir-birlari bilan tutashib ketishi). Ekologik muvozanat juda ham mo’rt 
bo’lib, ko’p hollarda landshaftlarning suv maromi, o’simlik olamining 
qashshoqlashishi, tuproq qoplamining buzilishi bilan bog’liq (Orolbo’yi, 
Balxashbo’yi va boshqalar). 
Inson mehnat faoliyatining ekologik jihatdan tozalik tamoyili muammolar 
yechimida amaliy ahamiyatga ega. Bu tamoyil ishlab chiqarish jarayonida va 
kundalik turmushda, vujudga kelgan turli qattiq, suyuq va gazsimon chiqindilarning 
atmosfera va suv havzalari, tuproqqa chiqarishdan oldin ularni obdon tozalab, 
butunlay zararsizlantirilganidan so’ng tabiiy muhitga chiqarish zarurligini asoslaydi. 
Mazkur tamoyilning amaliyotda tatbiq etilishi atrof muhit ifloslanishini to’xtatish va 
uni barqaror tozalanishida eng samarali hisoblanadi. Bizningcha, avvaliga qisman, 
keyinchalik vaqt mobaynida to’liq amal qilishga bosqichma-bosqich o’tish bilan 
tabiiy muhitning tozalanishiga erishish mumkin bo’ladi. Tabiat resurslaridan 
me’yoriga yarasha foydalanish tamoyilining oldingi tamoyil bilan birgalikda 
qo’llanilishi maqsadga muvofiq, chunki ular bir-birlarini taqazo etadi. Tabiat va 
uning resurslari cheksiz emas, ular o’z o’lchamiga ega. Ularning ifloslanishi esa 
foydalanish jarayonini murakkablashtiradi, su’niy taqchilliklarga sabab bo’ladi. 
Binobarin, tabiiy boyliklardan ehtiyoj va me’yorga katta e’tibor bergan holda 
foydalanishni tashkil etish ayni muddao. Bu borada tiklanadigan, tiklanmaydigan, 
ikkilamchi resurslarning barcha o’lchamlarini hisobga olgan holda me’yoriy 
foydalanishga amal qilish tamoyili barcha turdagi ishlab chiqarish jarayonida va 
insonning kundalik turmushida qo’llanilishi darkor. 
Tabiatdan foydalanish jarayonining majmualiligi va bu borada tadbirlarni 
ekologik jihatdan asoslanganlik tamoyili ishlab chiqarishning atrof muhitga salbiy 

---