Ўзбекистон республикасиолий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети

шахс маънавий-ахлоқий шаклланишига 
биринчи қадам, хулқнинг пок ва гўзал бўлишига эътибор 
қаратилган.
Асардаги ҳикоятларда шарқона анъаналарнинг 
сақланганлиги яққол кўзга ташланади. Ҳикоят ва маталлар 
орқали келтирилгин образлардаги муносабатларда устоз ва 
шогирд муносабати, ота ўғил муносабати, аёл эрки, инсонийлик, 
1
Румий Жалолиддин. Маснавийи маънавий. – Т. 2010. – (640-бет). 
2
Румий Жалолиддин. Маснавийи маънавий. – Т. 2010. – (168-бет). 
3
Румий Жалолиддин. Маснавийи маънавий. – Т. 2010. – (254-бет). 
4
Румий Жалолиддин. Маснавийи маънавий. – Т. 2010. – (355-бет). 
5
Румий Жалолиддин. Маснавийи маънавий. – Т. 2010. – (6-бет). 

---

47 
жавонмардлик, донишмандлик муносабатлари устун туради.
Асар Румийнинг ўз қўли билан ёзган “най” образи акс этган 18 
мисрали шеър билан бошланади ва у 12 йилда ёзиб тугатилади.
Тингла найдин, чун ҳикоят айлагай, 
Айрилиқлардин шикоят айлагай.
1
Биринчидан, Най ясалиши жиҳатидан содда кўринишига эга 
бўлса-да, мураккаб тузилиш касб этади. Унинг сиртидан олиб 
ташланган бир парча пўстлоқ остида қолган пардага товушнинг 
урилиб чиқиши, овоз тембри туфайли маъноли нола оҳанги пайдо 
бўлади. Шоир найнинг шу хусусиятини образлантириш орқали 
инсон қалбига таъсир кўрсатишни кўзлайди. Румийда мусиқага 
мойиллик бўлгани сабаб мусиқа созларининг мазмун-моҳиятини
яхши англай олган.
Иккинчидан, асарда “Най” образи бир мурид кўринишида 
тасвирланган бўлиб, оддий бир қамишга ишлов бериш орқали 
“най” яралади ва най ўзининг оташин куйи орқали моҳиятини 
тингловчига англатади. Бу ҳолат муридга таълим-тарбия бериш 
жараёни шакллари “аслига қайтиш”, “қалбда ўтли бўлиш”, 
“ўзлигини англаш” ва тарбия воситалари орқали мурид ўз 
моҳиятини англашига муқояса қилиш мумкин.
Асарда ҳикоятлар мазмунан бир-бирига боғлиқ ҳолда 
жойлаштирилгандай кўринса-да, баъзида ҳикоятда кўтарилаётган 
мавзу мантиқан умуман бошқа бурилиш ясайди ва охирида бари - 
бир биринчи белгиланган мақсадга қайтиб, унинг моҳияти очиб 
берилади. Бу жараён тарбиянинг ҳаёт билан боғланганлик 
тамойилига мос келади. Румий педагогик қарашларининг бу 
ҳолати жуда кучлилиги билан бошқа дидактик асарлардан фарқ 
қилади. Шоир ўз ҳикоятларида замонасининг авлиёлари ва 
забардаст олиму фузалолари ҳаётидан мисоллар келтиради. У 
табиблар (устозлар) образини келтирар экан, Абу Али ибн Сино 
шахсига тўхталиб, у билан боғлиқ воқеаларни ўзининг ҳаётий 
кечинмалари билан бевосита боғлаб тасвирлайди.