Izbullaeva indd

Ж
алолиддин
 Р
умий
 
асаРлаРида
 
юксак
 
маънавиятли
 
шахс
 
таРбияси
 
72
Бола ташқи дунёда она қорнидалиги пайтида озиқланиши-
дан фарқли ўлароқ қорни оч қолганда овқат талаб қилади, 
яъни йиғлайди ва уни она ўзининг меҳри ва сути билан тарбия-
лайди ва гўдак ором олади, шу зайлда у шаклланиб боради. 
Медицинада ҳам онанинг кўкрак сути гўдакнинг соғлом бўлиб 
шаклланишида жуда катта аҳамиятга эга эканлиги таъкидла-
нади ва болани 3 ёшгача кўкрак сути билан озиқлантириш за-
рурлиги ёш оналарга уқтирилади.
Она чимчийди гўдакнинг бурнини,
Уйғотиб, овқатга ундайди уни,
Ухламишди оч-наҳор дурдонаси,
Онанинг оғрийди икки сийнаси
199
.
Бола оила бағрида шаклланар экан, унинг тарбияси учун 
ота-она ва оила аъзолари масулдирлар. Румий асарда оналар 
шарафига ҳадисдан таъриф келтириб, ота-она борасида шун-
дай ёзади:
Сенга кўнгилдир нечук, мен ҳам чунон,
Оналарнинг пойи остида – жинон.
Элга ота-она эрмишдир кўнгил,
Бахтлидир кўнгилни кўрган кимса ул
200
.
Байтнинг шархига кўра, инсоннинг кўнгли – ота билан она, 
ким кўнглини англаса, кўнглига қараб иш тутса энг бахтли ин-
сондир. Румий ижодига эътибор берадиган бўлсак, шоир аёл 
борасида фикр юритилганда баъзида нобоп, нопок аёлллар 
қораланиб баъзида ҳалол, пок, фаросатли аёллар кўкка кўта-
рилади. Чунки Румий бадахлоқ аёллардан жирканади. Авлод-
ни дунёга келтирадиган мунис аёлга бадахлоқлик ярашмай-
ди, аёл Оллоҳ томонидан нозик, меҳрибон, иболи яратилган 
деб таъкидлайди ва пайғамбар тилидан аёлга шундай улуғ 
таърифларни келтириб ўтади.
Деди пайғамбарки: хотин бегумон,
Оқил эркакларга ғолиб ҳар қачон.
Лек аёл жоҳилга мағлуб ҳар маҳал,
Чунки эрмас, турфа ҳайвондир улар.
Кам уларда шафқату лутфу карам,
Шул сабаб ҳайвонлиги келгай баланд.
Меҳру шафқат –васфи инсоний эрур,
Қаҳру шаҳват – васфи ҳайвоний эрур.
199
Ўша жойда. –Б. 141.
200
Ўша жойда. –Б. 255.

---

2-БОБ. Жалолиддин Румий қарашлари ва унинг таълим-тарбия тараққиётидаги ўрни
73
Партави Ҳақдир аёл, маъшуқ эмас,
Гўё холиқдир ул, махлуқ эмас
201
.
Байтда шоир аёл зотига паст назар билан қараган инсон-
ларни ҳайвонга ўхшатмоқда. Қачонки жамиятда аёл зо-
тига ҳурмат-эҳтиром кўрсатилар экан, шу жамият аёлла-
ри бадахлоқликлардан холи, оилалар фаровон, келажак 
авлод соғлом яшайди. Жамиятимизда ҳам оила, хотин-қизлар 
ҳуқуқлари ва соғлом авлод масалалари тартибга солувчи 
қонуний ҳужжатлар: 
– конституциявий ҳуқуқлар; 
– оила ва никоҳдан ўтиш ҳуқуқи;
– меҳнат қонунчилиги; 
– жиноят қонунчилиги асосида ҳимояланади.
Румий оилада бола тарбиясида меъёр бузилмаслиги бора-
сида қуйидаги байтни келтириб ўтади:
Она нафс эрмишки, ота – ақли род,
Бошда мушкул, охири бергай нажод
202
.
Байтнинг мазмунига кўра, онанинг болага нисбатдан 
меҳрибонлиги туфайли боласини таълим-тарбия олиши жа-
раёнларида кутиладиган қийинчиликлардан аяши, боласи-
нинг азоб чекишига кўзи қиймаслиги натижасида боланинг 
талтайишига олиб келади. Отадаги қаттиққўллик шу пайтда 
ўз самарасини бериши ва боланинг истиқболига таҳдид эта-
диган муаммолар бартараф этилиши лозимлиги таъкидла-
нади. Бола қийин деб ўйлайдиган нарсасини ўрганади, машқ 
қилади ва охир-оқибат бу фаолият унинг истиқболини бел-
гилаб беради. Демак, оилада ҳар бир инсоннинг ўз ўрни бор. 
Она-она ҳамжиҳатликда болани тарбиялаши ва бир-бирлари-
ни қўллаб-қувватлашлари зарурдир. Чунки шоир айтганидек:
Тинглагувчи – парча эту устухон,
Англагувчи – қалб эрур, бир томчи қон
203
.
Румий шахс шаклланиши билан боғлиқ ёш даврларининг 
ўзига хос хусусиятлари, гўдаклик даври борасида ҳам қатор 
фикрларни келтириб ўтади:
Ёш бола тинглаб аносин дамба-дам, 
Тил чиқаргай, соҳиб ўлгай сўзга ҳам
204
.
201
Ўша жойда. –Б. 82.
202
Ўша жойда. –Б. 682.
203
Ўша жойда. –Б. 562.
204
Ўша жойда. –Б. 447.

---