Izbullaeva indd

Ж
алолиддин
 Р
умий
 
асаРлаРида
 
юксак
 
маънавиятли
 
шахс
 
таРбияси
 
64
3. “Маънавият – жамиятнинг, миллатнинг ёки айрим бир 
кишининг ички ҳаёти, руҳий кечинмалари, ақлий қобилияти, 
идрокини мужассамлаштирувчи тушунча”
178
. 
4. “Маънавият инсон фаолиятининг руҳий мазмуни бўлиб, 
кишилар унинг воситасида ўзларини англайдилар, жамият, 
табиат, ўз турмуш тарзи, амалий фаолияти муаммоларини ҳал 
этадилар”
179
. 
5. “Маънавият – ҳар бир инсоннинг ички руҳияти, ақл за-
ковати, уни ўзини ўзи англаш, яхшиликларга, эзгу ниятларга 
тўла қалби, олдинга қараб янги марралар сари онгли равишда 
фаоллик кўрсата билиш ва интилиш салоҳиятидир”
180
. 
6. “Маънавият – инсон қалбида, кўнгил кўзгусида акс этган 
ҳақиқат нуридир”
181
. 
7. Маънавият кўп қиррали ҳодиса бўлиб, ахлоқий (одоб, 
бурч, масъулият туйғуси), илмий, ижодий, амалий малакалар 
(меҳнат, ижодкорлик. Истеъдод, қобилият), диний, мафкура-
вий қарашларнинг яхлит бирлигидир”
182
. 
8. Маънавият (арабча – ахлоқий ҳолат; барча ахлоқий 
нарсалар, хусусиятлар) инсоннинг фалсафий, ҳуқуқий, илмий, 
бадиий, диний, ахлоқий ва ш.к. тасаввурлари ва тушунчалари 
мажмуи
183
. 
9. Маънавият
 
— инсон руҳий ва ақлий оламини ифодалов-
чи тушунча. У кишиларнинг фалсафий, ҳуқуқий, илмий, ба-
диий, ахлоқий, диний тасаввурларини ўз ичига олади
184
. 
Бу таърифлар шахсни маънавий-ахлоқий тарбиялашдаги 
маънавиятнинг у ёки бу хусусиятлари ва аҳамиятини ифода-
лаш билан чекланганлигини кузатиш мумкин. Айни пайтда 
“маънавият” тушунчаси жамият ҳаётидаги ғоявий, мафкура-
вий, маърифий, маданий, диний ва ахлоқий қарашларни ўзида 
тўла мужассам этади”
185
. 
178
Иброҳимов А. ва бошқ. Ватан туйғуси. –Т.: Ўзбекистон, 1996. –Б. 29.
179
Мулоқот. 1997. №5. –Б. 15.
180
Маънавият ва маърифат асослари / Тузувчи: С.О.Отамуродов ва бошқ. 
–Т., 1998. –Б. 8.
181
Имомназаров М. Миллий маънавиятимиз назариясига чизгилар. –Т.: 
Шарқ, 1998. –Б. 14.
182
Абдуллаев М. ва бошқ. Маънавият. –Фарғона, 1999. –Б. 22.
183
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. –Т.: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” 
Давлат илмий нашриёти, 2006. –Б. 565.
184
Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 5-жилд. –Т.: “Ўзбекистон миллий 
энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2003. –Б. 540.
185
Ислом Каримов. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т.: Маънавият, 2008. 
–Б. 20. 

---

2-БОБ. Жалолиддин Румий қарашлари ва унинг таълим-тарбия тараққиётидаги ўрни
65
Маънавият шахсларда тайёр ҳолда вужудга келмайди. Унга 
узлуксиз, муттассил ғоявий, мафкуравий, маърифий, мада-
ний, диний ва ахлоқий тушунчаларни ўқиш, ўрганиш, тажри-
ба орттириш орқалигина эришилади. “Маънавият – инсонни 
руҳан покланиш, қалбан улғайишга чорлайдиган, одамнинг 
ички дунёси, иродасини бақувват, иймон-эътиқодини бутун 
қиладиган, виждонини уйғотадиган беқиёс куч, унинг барча 
қарашлари мезонидир...”
186
, таърифи эса юксак маънавиятли 
шахсни тарбиялашнинг моделини яратишга имкон беради. 
Юксак маънавиятли шахс тушунчаси жамият тараққиётига, 
унинг равнақига ҳисса қўшувчи комил инсонни тарбиялаш-
да асосий мезон ҳисобланади ва “бундай эзгу мақсадларга 
эса фақат юксак маънавият, узлуксиз маънавий тарбия 
орқалигина эришиш мумкин”
187
. 
Инсоннинг жамиятда яшаши учун зарур бўлган маънавий-
ахлоқий хусусиятларни тарбиялаш унинг энг асосий қадрият 
сифатидаги моҳиятини таъминлайдиган қадимий ва абадий 
қадриятлардандир. Узлуксиз маънавий тарбия шахснинг 
шакл ланиши, камол топиши ва ўз ҳаёт позициясини аниқ 
танлашига катта ёрдам беради. Маънавий-ахлоқий тарбия 
муайян шахснинг маънавий ривожи, дунёқараши, ахлоқий 
қиёфаси, эстетик дидини ўстиришга йўналтирилган педаго-
гик фао лиятни англатади. 
186
Ўша жойда. –Б. 19.
187
Ўша жойда. –Б. 28.

---