Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

 
4.Янги машиналарни иқтисодий баҳолаш ва 
кўрсаткичларини ҳисоблаш усуллари 
 
Ўз вақтида қишлоқ хўжалиги техникасини такрор ишлаб чиқариш, 
анча юқори техник-иқтисодий кўрсаткичга эга бўлган янги машинадан 
фойдаланишни кенгайтириш - қишлоқ хўжалигида техника сиёсатини 
амалга оширишнинг асосий масалаларидан бири. Янги техника 
яратишдаги ишда бош йўналиш ҳар бир табиий-иқтисодий зонада иш 
шароитини ҳисобга олган ҳолда қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини 
комплекс механизациялаштириш учун юқори унумли, иқтисодий ва 
ишончли машиналар ишлаб чиқаришдир. Қишлоқ хўжалигида янги 
техникани жорий қилишнинг маълум тартиби ўрнатилган ва ҳаракат 
қилмоқда. Машиналарнинг янги конструкцияси ва тажриба намуналари 
асосан 
махсус 
конструкторлик 
бюроларида, 
илмий-тадқиқот 
институтларида, тажриба станцияларида ва бошқа корхоналарда ишлаб 
чиқилади. Янги техникани ишлаб чиқаришга жорий қилишдан олдин у 
давлат, маъмурий ва хўжаликларда синалади. Синовдан яхши ўтган 
машиналар, ишлаб чиқаришга жорий қилинади. Анча такомиллашган 
машинани алмаштиришнинг иқтисодий самарадорлиги меҳнат
унумдорлигининг ўсишида, маҳсулот(иш, хизмат) таннархининг
пасайишида, ишларни қулай муддатда амалга ошириш асосида маҳсулот 
ишлаб чиқаришни кўпайтиришда ўз ифодасини топади. Бу ҳамма 
омиллар қишлоқ хўжалиги техникасини баҳолашда ҳисобга олинади. 
Янги техникадан фойдаланишдан олинган йиллик иқтисодий самара 
(таклиф этилаётган, кутилаётган, режалаштирилган, ҳақиқатдаги) 
келтирилган харажат тежами бўйича ва қуйидагича аниқланади:
ЙС=(Тб+НК*ККСб)-(Тя+НК*ККСя)*Кхят 
бу ерда: ЙС – йиллик иқтисодий самара, сўм; 
Тб,Тя - маҳсулот(иш, хизматлар) бирлиги таннархи, база ва 
янги вариантда, сўм; 
ККСб, ККСя - капитал қўйилмаларнинг база ва янги 
вариантдаги (маҳсулот бирлиги ҳисобида) салмоғи, сўм; 
МК - капитал қўйилмалар самарадорлигининг меъёрий 
коэффициенти 0,15 га тенг; 
Кхят - ҳисобланган йилда янги техникани жорий қилиш 
ҳажми.
Агар янги техника натижаларини фойдаланишда ишлаб
чиқариладиган маҳсулот сифати ўзгарса(анча юқори харид нархи
шароитида), унда йиллик иқтисодий самара маҳсулотнинг, ялпи 
фойданинг қўшимча ўсишини ҳисобга олиб аниқланади: 

---

189 
ЙС=(Тб+НК*ККСб)-(Тя+НК*ККСя)+(Ня-Нб)*Кхят 
бу ерда: Ня ва Нб - янги ва база вариантида маҳсулот бирлигининг 
харид нархи, сўм. 
Юқори сифатли маҳсулот сотишнинг йиллик иқтисодий самараси 
қуйидаги формула билан аниқланади. 
ЙС=(ФҚЎ-НК*ККСя)*Кхят 
бу ерда: ФҚЎ - юқори сифатли ва илгариги маҳсулотни сотишдан
келган фойданинг қўшимча ўсиши, сўм.