Ш. З. Умарованинг таҳрири остида

Бошқарув хужжатларининг 
турлари
:
фармойиш ҳужжатлари; 
ташкилий ҳужжатлар; 
маълумотнома-ахборот ҳужжатлари; 
шахсий таркибга оид ҳужжатлар 

Ҳужжатшуносликда ҳужжатлар бир неча жиҳатларига, мезонларга кўра 

тасниф килинади. Таснифлашда мутлақо бир хил гурухлаштириш мавжуд 
бўлмасада, уларни бир кадар ягоналаштирилган холда гурухлаштириш 
мумкин. ҳужжатшуносликда ана шу анъанага кўра иш юритишдаги
ҳужжатлар энг аввало тузилиши ўрнига кўра таснифланади. Тузилиш 
ўрнига кўра ички ва ташқи ҳужжатларга фарқланади.Ички ҳужжатлар айни 
муассасанинг ўзида тузиладиган ва шу муассаса ичида фойдаланиладиган 
ҳужжатлардир.Муайян муассасага бошқа ташкилот ёки айрим шахслар 
томонидан келадиган эса ташқи ҳужжатлардир. 
Ҳужжатлар мазмунига кўра икки турли бўлади: 1) содда хужжатлар 
муайян бир масалани ўз ичига олади; 2) мураккаб ҳужжатлар - икки ёки 
ундан ортик масалани ўз ичига олади. 
Мазмун баёнининг шакли жиҳатидан хусусий, намунавий ва 
қолипли ёки трафетли) ҳужжатлар фаркланади. Матннинг ўзига хослиги 
бетакрорлиги, ҳамиша ҳам бир андозада бўлмаслиги хусусий 
ҳужжатларнинг асосий белгиларидир (масалан, хизмат хатлари). Бундай 
ҳужжатларда ҳам муайян доимий таркиб мавжуд бўлса-да, бевосита мазмун 
аёни бир қадар эркин бўлади. 
Намунавий хужжатлар 
бошқарувнинг муайян 
бир хил вазиятлари билан боғлик. бир-бирига ўхшаш ва кўп
такрорланадиган масалалар юзасидан тузилган матнларни ўз ичига олади
қ
олипли ҳужжатлар, 
одатда, олдиндан тайёрланган босма иш қоғозларига 

---

593 
ёзилади, бундай ҳужжатларда икки тур ахборот акс этади, яъни ўзгармас
(олдиндан тайёр босма матнда ифодаланган) ва ўзгарувчан (ҳужжатни тузиш 
пайтида ёзиладиган) ахборотлар; шунинг учун бу тур ҳужжатларга нисбатан 
кўпинча ёзмоқ” эмас, балки “тўлдирмоқ” сўзи ишлатилади. Шу ўринда
айтиш керакки, ҳужжатларнинг қолипли турлари доирасини кенгайтириш -
иш юритишни такомиллаштиришдаги мақбул йўллардан биридир. Чунки
бу тур ҳужжат матнларини бир хил қилиш ва ҳужжат тайёрлаш учун
вақтни 
тежаш имконини беради. Қолипли хужжатлар сирасига, масалан, иш ҳақи 
ёки яшаш жойи ҳақидаги маълумотномалар, далолатномалар, хизмат сафари 
гувоҳномалари ва бошқа кўплаб хужжатларни киритиш мумкин. 
Хужжатлар тегишлилик жиҳатига кўра, хизмат ёки расмий хужжатлар 
ва шахсий ҳужжатларга ажратилади..