338
Kamchiliklari
bulutli serverlar: internetga doimiy ulanishga ehtiyoj. Axborot-
kommunikatsiya markazlaridan uzoqda joylashgan aholi punktlarida Internetga
kirishda texnik va texnologik muammolarning paydo bo‘lishi ehtimoli katta bo‘lishi
mumkin. Boshqa tomondan, 3G, 4G texnologiyalari, sun'iy yo‘ldosh va mobil transport
vositalarining rivojlanishi bilan kelajakda ushbu kamchilik deyarli bartaraf etiladi;
cheklangan dastur miqyosi. Ko‘pgina bulutli xizmatlar xizmatning ish joyini sozlash
uchun minimal vositalar to‘plamini taqdim etadi. Shunga ko‘ra, foydalanuvchi
ko‘pincha o‘z ish joyini optimal ravishda sozlashi mumkin emas; "bulut" dasturiy
ta'minot va uskunalari narxining yuqori bo‘lishi sababli kichik kompaniyalar uchun
ushbu texnologiyalarni tatbiq etishning iloji yo‘q. Bulutli hisoblash modeli
kontseptsiyasiga ko‘pincha ikki xil nuqtai nazardan qaraladi, ba'zilari uni xavfsizlik
xavfi va yangi "tahdid vektorlari" deb biladi, ammo ayni paytda ushbu tizim
xavfsizlikni yaxshilash uchun yangi imkoniyatlarga ega. Infratuzilmani kuzatish,
avtomatlashtirish va standartlashtirish yaxshilandi - bularning barchasi axborot
xavfsizligi darajasini oshiradi. Masalan, biz identifikatsiyani markazlashtirilgan
boshqarish bilan parallel ravishda oldindan belgilangan Cloud interfeyslari to‘plamidan
foydalanishni, kirish huquqini boshqarish siyosati bilan bir qatorda ishlatadigan
bo‘lsak, u holda biz mijozlarning kiruvchi manbalarga kirish xavfini sezilarli darajada
kamaytiramiz. Izolyatsiya qilingan domenlarda hisoblash xizmatlarini bajarish,
ma'lumotlarga shifrlashdan foydalanish kabi xavfsizlik choralari axborot xavfsizligini
sezilarli darajada oshiradi, uning yo‘qolishini kamaytiradi. Shuni qo‘shimcha qilish
kerakki, bajariladigan tasvirlarni avtomatik ishga tushirish va tiklashdan foydalanish
hujumlar uchun joyni qisqartiradi va bu qator huquqiy jihatlarni hal qilishga imkon
beradi.
Bulutli
hisoblash
texnologiyalariga
asoslangan
zamonaviy
axborot-
kommunikatsiya dunyosida shiddat bilan faol rivojlanayotgan sohalardan biri
hisoblanadi. Bulutli hisoblash texnologiyasi har xil apparat platformalarining axborot
texnologiyalari resurslarini bir butunga birlashtirib, foydalanuvchilarga lokal tarmoq
yoki global Internet tarmog‘i orqali kirish imkonini beruvchi innovatsion texnologiya
sifatida tushuniladi. Turli provayderlardan bulutli xizmatlar foydalanuvchilarga
o‘zlarining resurslariga internet orqali bepul yoki shartli bepul bulutli dasturlar orqali
taqdim etadilar. Bunda ularning apparat va dasturiy ta'minotga qo‘yadigan talablari
asosida foydalanuvchiga yuqori quvvatli kompyuterlarga ega b o‘lishi shart emas.
Hozirda bulutni qurish uchun uchta asosiy model mavjud: dasturiy ta'minot
sifatidagi servis (Software as a Service (SaaS)), platforma sifatidagi servis (Platform as
Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
339
a Service (PaaS)), infrastruktura sifatidagi servis (Infrastructure as a Service (IaaS)).
Quyida ushbu bulut modellarini ta'lim jarayonida qo‘llash imkoniyatlarini aniqlash
uchun tahlil qilamiz.
Dasturiy ta'minot servisi (SaaS) - foydalanuvchining veb-interfeysi yoki dastur
interfeysi orqali mijozga kira oladigan bulut infratuzilmasida ishlayotgan provayder
ilovalarini ishlatayotgan bulutli xizmatlarni etkazib berish modeli.
Platforma sifatidagi servis (PaaS) - foydalanuvchilar uchun dasturiy platforma:
operatsion tizimlar (OS), DBMS, dasturiy ta'minot, dasturiy ta'minotni ishlab chiqish
va sinov vositalaridan foydalanishga erishish imkonini beruvchi bulutli xizmatlarni
yetkazib berish modeli. Aslida foydalanuvchi veb-ilovalarni ishlab chiqish, hosting va
boshqarish uchun o‘matilgan operatsion tizim va maxsus vositalar bilan kompyuter
platformasini ijaraga beradi.
Infrastruktura sifatidagi servis (IaaS) - foydalanuvchi tomonidan qayta ishlash va
saqlash ob'ektlarini, shuningdek boshqa mustaqil hisoblash resurslarini (virtual
serverlar va tarmoq infratuzilmalari) boshqarishi mumkin bo‘lgan bulutli xizmatlarni
taqdim etish modeli. Operatsion tizim va amaliy dasturlarni o‘rnatish.
Hozirgi vaqtda amaliyotda bulutli tizimlarni tarqatishning to‘rtta modeli
qo‘llaniladi:
Xususiy bulut (ing. private cloud) - bu bir nechta bo‘linmalarni o‘z ichiga olgan
bir tashkilot tomonidan foydalanish uchun yaratilgan infratuzilma. Xususiy bulut
tashkilotning o‘zi tomonidan boshqarilishi yoki boshqa bir shu soha bilan
shug‘ullanuvchi tomonidan boshqarilishi ham mumkin.
Ommaviy bulut (ing. public cloud) - keng jamoatchilik tomonidan bepul
foydalanish uchun mo‘ljallangan infratuzilma. Ommaviy bulut - tijorat, ilmiy va davlat
tashkilotlari tomonidan boshqarilishi mumkin (yoki ularning kombinatsiyasi orqali).
Hybrid bulut (ing. hybrid cloud) - ikki yoki undan ortiq turli bulutli infratuzilmalar
(xususiy, ommaviy bulut) ning kombinatsiyasi bo‘ lib, standartlashtirilgan yoki xususiy
ma'lumotlar uzatish texnologiyalari va ilovalari bilan bir-biriga bog‘langan (masalan,
qisqa muddatli ommaviy bulutli resurslardan foydalanish orqali bulutlar orasidagi
yuklamani me'yorlashtirish).
Jamoaviy bulut (ing. community cloud) - muayyan iste'molchi jamoalari
tomonidan umumiy vazifalarni bajaradigan va bir yoki bir necha jamoat tashkilotlari
yoki uchinchi shaxslarning (yoki ularning bir nechtasining) birgalikdagi egaligi,
boshqaruvi va faoliyati bilan shug‘ullanadigan tashkilotlardan foydalanish uchun
yaratilgan infratuzilma turi.
Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
340
Ko‘pgina xorijiy ta'lim muassasalari bulut texnologiyalaridan foydalanishga
o‘tishdi. AQShda bulut texnologiyalaridan faol foydalanish ko‘pgina universitetlarda
kuzatilmoqda. Masalan, Hofstra Universitetida Google Apps tomonidan taqdim etilgan
bulutli xizmatlaridan foydalanishini ko‘rishimiz mumkin. Evropa universitetlarida ham
Litvada bo‘lgani singari, Kaunas Texnologiya Universiteti so‘nggi to‘qqiz yil
davomida Microsoft Live@edu tomonidan taqdim etilgan bulutli xizmatlardan
foydalanib kelmoqda.
Barcha bulut modellari va ularning xorijiy mamlakatlar hamda MDH
mamlakatlaridagi q o‘llanilishi tajribalarini o‘rganib chiqqach, ko‘pchilik ta'lim
muassasalari dasturiy ta'minotdan (SaaS) bulutli model sifatida foydalanishgan degan
xulosaga kelish mumkin. Ushbu modelni qo‘llashning afzalliklari quyidagi omillarni
o‘z ichiga oladi: ta'lim muassasasiga o‘z ma'lumotlar markazini va xizmatlarini
yaratishni talab qilmaydi, moliyaviy va tashkiliy xarajatlarni kamaytirishga imkon
beradi, shuningdek, o‘z dasturlarini provayderlar platformasida o‘rnatish imkonini
beradi.
Yuqorida keltirilgan xizmatlardan kelib chiqqan holda, biz bulutli
texnologiyalarning didaktik imkoniyatlaridan kelib chiqib, ta'lim jarayonida ulardan
foydalanishning maqsadga muvofiqligini tasdiqlaydi:
•
o‘qituvchi va talabalar jamoasi uchun birgalikdagi ishlarni tashkillashtirish;
•
talabalar va o‘qituvchilar uchun har xil turdagi hujjatlarni almashish va tahrir
qilish imkoniyati;
•
Xizmat ko‘rsatish jarayonida yaratilgan mahsulotlarni xizmat ko‘rsatish
foydalanuvchisini hududga joylashtirishning yo‘qligi sababli tezkor qo‘shilishi;
•
Interfaol faoliyatni tashkil qilish va kollektiv ta'lim;
•
"auditoriya o‘lchamiga" va "mashg‘ulotlar vaqtiga" qo‘yiladigan cheklovlarsiz
mustaqil ishlarni bajarish, kollektiv loyihalarni o‘z ichiga olgan holda o‘quvchilar
tomonidan bajarilishi;
Bulutli texnologiyadan foydalanishning afzalliklari:
•
o‘ z tengdoshlari bilan qayerdaligidan qat'iy nazar o‘ zaro hamkorlik qilish va
birgalikda ishlash imkoniyati;
•
aniq predmet sohasida vebga asoslangan laboratoriyalarni yaratish (yangi
resurslarni kiritish mexanizmlari, modellashtirish vositalariga interaktivlikning
kiritilishi, axborot resurslari, foydalanuvchilarni qo‘llab-quvvatlash va boshqalar);
•
nazoratning turli shakllarini tashkil etish;
•
o‘rganilayotgan boshqaruv tizimini (LMS) bulutga o‘tkazish;
Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
341
•
tadqiqotchilarga amaliy modellarni yaratish, ishlab chiqish va tarqatish uchun
yangi imkoniyatlar.
Shunday qilib, ta'lim jarayonida bulutli texnologiyalardan foydalanishning asosiy
didaktik afzalligi
talabalar va o‘qituvchilarning birgalikdagi ishini tashkil etishdan iborat.
Bulutli texnologiyalarning ba'zi kamchiliklari ham mavjud bo‘lib, ular asosan
texnik va texnologik xususiyatga ega bo‘lib, ularning didaktik qobiliyatlari va
afzalliklariga ta'sir qilmaydi. Ushbu kamchiliklarga mahalliy analoglar bilan
solishtirganda funktsional mulk cheklovlari, ichki bulutli xizmat ko‘rsatuvchi
provayderlarning yo‘qligi (Amazon, Goggle, Saleforce va boshqalar), ichki va xalqaro
standartlarning yetishmasligi va bulutli texnologiyalardan foydalanish uchun
qonunchilik asoslarining hozircha mavjud emasligini keltirishimiz mumkin.
Bulutning
asosiy afzalliklaridan biri bu xarajatlarni tejashdir. Biroq, ba'zi tahlilchilar "bulutli"
echimga ega bo‘lishning umumiy qiymati klassik sxemaga qaraganda yuqori bo‘lishi
mumkin bo‘lgan misollarni keltiradi, bu borada iqtisodiy samaradorlikni baholash
zarur. "Bulutli" axborot tizimini joylashtirish uchun zarur bo‘lgan dastlabki xarajatlar
klassik yondashuvga qaraganda pastroq, ammo kelajakda ularning sezilarli o‘sishi
mumkin. Masalan, Richard Jimark (Hyperformix), Amy Spellmann (Optimal
Innovations) va Mark Preston (RS Performance) Internet-do‘kon istiqbollarini batafsil
tahlil qildilar, uning rahbariyati tanlov qilishlari kerak bo‘lgan o‘z serverlarini
boshqarish yoki Amazon bulutli hisoblash xizmatiga murojaat qilishlari kerak. Ikkala
variant uchun ham xarajatlar va iste'mol qilinadigan energiya miqdori oldindan ikki yil
davomida hisoblab chiqilgan. Ushbu hisob-kitoblar shuni ko‘rsatdiki, Amazon bilan
qurilgan sayt narxi dastlab ichki server narxidan past bo‘ladi. Biroq, vaqt o‘tishi bilan,
ular hatto tejalgan energiyani hisobga olgan holda, ulardan oshib keta boshlaydilar. Bu
xaridorga vaqti-vaqti bilan emas, balki doimiy ravishda yechim zarurligi va tobora
ko‘payib borayotgan bulutli hisoblashlar tobora ko‘proq hisoblash quvvatini talab
qilishi bilan izohlanadi, bu esa "bulut" uchun to‘lovni ko‘paytiradi. Bundan tashqari,
ijara narxiga ishlab chiqish, dasturiy ta'minotga xizmat ko‘rsatish, texnik xizmat
ko‘rsatish kabi xarajatlar kiradi va mijoz xizmatlarni to‘g'ridan-to‘g'ri etkazib
beruvchidan to‘laydi. Natijada va yuqorida tavsiflangan xavf-xatarlarni baholashni
hisobga olgan holda, "bulutli" loyihalarni ishlab chiqish tavsiya etiladi, shunda eritma
provayderi "xususiy bulut" printsipi asosida barcha infratuzilmani yaratadi va ushbu
manbadan foydalanganlik uchun ijara haqi yo‘q. Tabiiyki, siz etkazib beruvchining
xizmatlaridan butunlay voz kecha olmaysiz, chunki sizga texnik ko‘mak, loyihani
Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
342
takomillashtirish va qo‘llab-quvvatlash kerak. Shu bilan birga, ularning narxi va
ijrochilarning mehnat xarajatlari klassik sxemaga o‘xshash bo‘ladi, bu buyurtmachi
uchun loyihaning yakuniy narxiga va shunga mos ravishda "bulut" ning iqtisodiy
samaradorligiga odatiy klassik modelga nisbatan ta'sir qilmaydi. Bulutli texnologiyalar
bozori barqaror o‘sib bormoqda va har kuni yangi foydalanuvchilarni jalb qilmoqda.
Etakchi biznes tuzilmalari va davlat xizmatlari tobora ko‘proq bulutli hisoblashdan
foydalanishning qulayligini tushunishga kirishmoqdalar va 2014 yil oxiriga kelib
Rossiya korxonalari bulutli kompyuterlarni joriy etish va ulardan foydalanish bo‘yicha
dunyoda 34-o‘rinni egallashdi, bu ko‘rsatkich o‘tgan yilga nisbatan 45 foizga o‘sdi.
Iste'molchilarning asosiy qismi tez rivojlanayotgan kichik va o‘rta biznesdir
Do'stlaringiz bilan baham: |