T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

 
 
 
Dumaloq diskdan o‘tgan yorug‘lik nurlari difraktsiyasi 
To‘siq dumaloq diskdan iborat bo‘lgan holda (
22 - rasm
) sferik to‘lqin frontining 
yopilmagan qismini, ekran chegarasidan boshlab Frenelning halqaviy sohalariga ajratamiz. 
R
nuqtadagi yorug‘likning amplitudasi 1-Frenel sohasining shu nuqtada hosil qila 
oladigan amplitudasining yarmiga teng bo‘ladi. Diskning diametri qanday bo‘lishiga 
qaramay, uning geometrik soyasi markazida yorug‘ dog‘ kuzatiladi. Geometrik soyadan
tashqarida interferentsiya hisobiga kontsentrik qorong‘i va yorug‘ xalqalar tizimi 
kuzatiladi.
 





 


b
a
R
m
m
1
1
2


m
b
a
ab
R
m



---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 300 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
 
22 – rasm. Dumaloq diskli to‘siqdagi difraktsiya. 
Agarda disk ko‘p Frenel sohalarini to‘sadigan bo‘lsa, yorug‘ va soyalarning 
tor sohasida yorug‘lik jadalligi sust bo‘lgan yorug‘ va qorong‘i halqalar kuzatiladi.
 
 
 
Yorug‘likning to‘g‘ri chiziqli tarqalishi 
Frenel sohalari usuli yorug‘lik to‘lqinlarining to‘g‘ri chiziqli tarqalishi to‘g‘risidagi 
tushunchaning qo‘llash chegarasini baholash imkonini beradi. 
Agarda Frenel sohalari o‘lchamlariga nisbatan ekran o‘lchamlari katta bo‘lsa, 
difraktsiya hodisasini inobatga olmay, yorug‘likni to‘g‘ri chiziqli nur, deb hisoblash 
mumkin. To‘lqin uzunligi 

qancha qisqa bo‘lsa, Frenel sohalarining o‘lchami shuncha 
kichik bo‘ladi va geometrik optikaning taxminiy tushunchalaridan aniqroq foydalanish 
mumkin. 
(1) – ifodadan ko‘rinib turibdiki, Frenel sohasining radiusi nafaqat ekran va manba 
orasidagi masofaga bog‘liq bo‘lmay, ekran va kuzatish nuqtasi orasidagi masofaga ham 
bog‘liqdir. 
Bu masofalar qanchalik katta bo‘lsa, Frenel soqalari radiusi ham katta bo‘ladi va 
yuqori darajada geometrik optika tushunchalaridan chetlashish kuzatiladi.
 
Bitta tirqishli to‘siqdagi Fraungofer difraksiyasi, 
c
heksiz uzunlikdagi 
b
tor tirqishli 
AV
ekranga perpendikulyar ravishda parallel nurlar oqimi tushayotgan bo‘lsin (
23 - rasm
). 
Tirqishga tushayotuan nur yo‘nalishi bilan 

burchak ostidagi yo‘nalishda 
tarqalayotgan nurlarni ko‘ramiz. 

---