Мавзу: Болалар ва ўсмирлар жисмоний ривожланиш стандартларини ишлаб чиқиш

СОМАТОМЕТРИК КЎРСАТКИЧЛАРНИ АНИҚЛАШ 
Соматометрия – тана узунликлари, диаметрлари, айланалар ва тана 
оғирлигини ўлчашдан иборатдир. Узунликларни ўлчаш: тана узунлиги (тик 
ҳолда) организмдаги пластик жараёнлар ҳолати билан тавсифланади ва ёғоч бўй 
ўлчагич ёки металл антропометр ёрдамида ўлчанади. 
Ёғоч бўй ўлчагич 2 метрли ёғоч устундан иборат бўлиб, кенг платформага 
маҳкамланган. Ёғоч
устун бўйича муфта билан планшётка ҳаракатланади. 
Устуннинг икки ён томонидан сантиметрларга бўлинган: бир томонидан 
ҳисоблаш платформадан бошланса, иккинчи томонида ўтирғичдан бошланади. 
Бўй ўлчагич майдонида ўтирган ҳолда бўйини ўлчаш учун очиладиган ўтирғич 
ўрнатилган. Ўтирғич баландлиги болалар учун 25 сантиметр, катталар учун 35-
40 сантиметрли бўлиши керак. 
Текширилувчининг турган
 
ҳолатда бўйини аниқлаш учун платформага 
елкаси билан турғазилади. Текширилувчи қадди-қоматни тик, елкаларни тўғри 
тутиб, қўлларни танаси бўйлаб чўзган ҳолатда оёқларни бирлаштириб туради. 
Бунда текширилувчининг товони, думбаси ва кураклараро қисми бўй 
ўлчагични вертикал тахтасига тегиб туриши керак. Бошини шундай тутиш 
керакки бунда кўзнинг пастки бурчаги билан қулоқнинг юқори бурчагидан ўтган 
чизиқ бир горизонтал текисликда ётсин. (1- расм) 
Бўй ўлчагичнинг силжувчи тахтаси шу турган ҳолатда бошнинг энг юқори 
сагитал чизиғигача сурилади. Бўй ўлчаш платформанинг вертикал тахтаси 
бўйича олиб борилади. Улчаш аниқлиги 0,5 сантиметр. Икки ёшгача бўлган 
болалар тана узунлигини ўлчашга мослаштирилган бўй ўлчагич 100—120 
сантиметрли ёғоч доскадан иборат бўлиб, иккита планшёткага эга. Улардан 
бири (силжимайдиган) бола калласини ушлаб туриш учун хизмат килади, 
иккинчиси бола оёқларига келтирилади. Ўлчаш вақти бола елкалари бўй 
ўлчагич доскасига тўғриланади, оёқлари олдинга узатилади, товони тўғри 
бурчак остида букилади, бош кўзнинг ташқи бурчаги ва қулоқнинг юқори 
бурчаги бир вертикал чизиқда жойлаштирилади. Доска ёнида штрихланган 
линейкаси бор. Ёғоч бўй ўлчагич билан ўтирган вақт турган ҳолатда тана 
узунлиги ўлчанади. (2—расм) 
Антропометр билан тананинг турли узунликлари ўлчанади. Антропометр 
бир хил узунликдаги 4 та металл штангалардан иборат. Антропометрни умумий 
узунлиги 2 метр. Юқори штанга охирига ҳаракатсиз муфта қотирилган, унга 
линейка қўйилади. Иккинчи муфта антропометрнинг бутун узунлиги бўйича 
силжиб юради, унга ҳам линейка бириктирилган. (3-расм) Антропометрнинг 
бутун узунлиги 1мм ли бўлакчалардан иборат шкалалардан ташкил топган. Бу 

---

пастдан юқорига қараб ўлчанади. Бош томондан юқоридан пастга ўлчанадиган 
100 см ли шкаласи бор.