F. T. M ir a X m ed o V j. S. Sobirov trenerlik metodikasi

IX bob. SPO R T M A S H G ‘U L O T IN IN G T U Z IL IS H I
Mashg‘ulot jarayonining tuzilishi quyidagilar bilan xarakter- 
lanadi:
1. M ashg'ulot m azm uni elem entlarining o‘zaro tartibli 
bog'lanishi (umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik);
2. M ashg‘ulot jismoniy yuklanish param etrlarini tartibli m u- 
nosabati (ish hajmi va shiddatliligining miqdoriy tavsifnomasi);
3. M ashg'ulot jarayonining faza va stadiyasini keltirib chiqa- 
radigan turli bo‘g‘inlarning m a’lum ketma-ketligi paytida ba’zi 
qonuniy o‘zgarishlarning sodir bo‘lishi.
M ashg'ulot jarayonida sodir bo‘ladigan vaqtga bog‘liq holda 
quyidagilar ajratiladi:
1. M ikrotuzilish - ayrim m ashg'ulot bosqichlari va m ikro- 
tsikl tuzilishi (haftalik);
2. Mezotuzilish - ayrim m ikrotsikllarning nisbatan tam om - 
langan mashg'ulot bosqichlarining tuzilishi (masalan bir oylik);
3. M akrotuzilish - yarim yillik, yillik va ko‘p yillik katta 
m ashg'ulot siklining tuzilishi.
9.1. M ashg‘ulotning m ikrostrukturasi
Sport mashg'uloti jarayonlari tuzilishining xususiyatlari avvalo 
m azm unli spetsifikasi (maxsuslik) bilan aniqlanadi. Lekin funk- 
sional o ‘zgarishlari jismoniy yuklanish bilan bog‘liqdir. M ashg'ulot 
jarayonlari tuzilishining xususiyatlari sportchi sutkalik va hafta- 
lik rejimida jismoniy yuklanish va dam olishning zichlashgan 
rejimidan ham kelib chiqadi. Hozirgi zam on sportiga xarakterni 
kundalik mashg‘ulotlar, h ar bir ayrim mashg‘ulotlar, dastlabki va 
keyingilar bilan kelishgan holda oldingi m ashg'ulotdagi jismoniy 
yuklanishlar kattaligi va foydali yo‘nalishga bog‘liq holatda ke- 
yingi mashg‘ulotlarda jismoniy yuklanish kattaligi va yo'nalishi 
o'zgaradi, bu esa o‘z navbatida m ashg‘ulotning tuzilishi u yo- 
ki bu detallari o‘zgarishiga b o g iiq b o iad i. Agar m ashg'ulotlar 
har kuni ikki m arta va undan ham ko‘p m arta o‘tkazilsa (bu 
yuqori malakali sportchi) u holda aralash mashg‘ulotning o'zaro 
munosabati va tuzulishining variativligi va m ashg'ulotlarning 
o‘zaro bogiiqligi m aium dir. Bir kundagi 2 -3 m ashg'ulot xud-
54
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

di bir necha soat davomida o‘tkazilgan intervallarga bo'lingan 
jismoniy yuklanishning um um iy yig‘indisini ifodalaydi. Ha- 
qiqatdan ham , razm inka, uning um umiy ishga bo‘lgan nisbati 
va shu kabi 2-m ashg‘ulot tuzilishining elementlari ko‘p jihatdan
1- mashg‘ulotning ta'siri, ayniqsa, 3-mashg‘ulotning tuzilishi 1 va