Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

Умумий иқтисодийқонунлар 
 
1.3-расм. Иқтисодий қонунларнинг туркумланиши 
 
Расмдан кўринадики, кишилик жамиятининг ривожланиши бир неча босқичларни 
босиб ўтиб, улар 1, 2, 3, … ва ҳ.к. тартибида белгиланган. Юқорида таъкидланганидек, 
махсус иқтисодий қонунлар бу босқичларнинг ҳар бири учун алоҳида тарзда амал қилиб, 
улар мазмунан бир-биридан фарқланади. Даврий иқтисодий қонунлар эса тараққиётининг 
бир неча (бизнинг расмда 3 та) босқичи учун тегишли бўлади ва уларда амал қилади. 
Умумий иқтисодий қонунлар кишилик жамияти тараққиётининг барча босқичларини қамраб 
олиб, уларнинг ҳаммасида амалқилади. 
Иқтисодий қонунларнинг ҳар қайсиси ўзича амал қилмайди, балки улар бир-бирлари 
билан чамбарчас боғлиқликда амал қилади, уларнинг бири иккинчисини тақозо этади. 
Шунинг учун уларни биргаликда иқтисодий қонунлар тизими деб юритилади. Иқтисодий 
қонунлар ёки уларнинг тизими ўзгармас нарса эмас, балки улар маълум бир тарихий 
шароитда вужудга келади, ривожланади ва маълум шароитда йўқ бўлиб кетади. Масалан, 
қиймат қонуни, талаб ва таклиф қонунлари, натурал ишлаб чиқариш даврида амал қилмаган. 
Товар ишлаб чиқариш ва пул орқали айрибошлаш ривожланган даврдан бошлаб амал 
қилмоқда. Бир замонлар келиб, ишлаб чиқаришнинг товар шаклидан бошқа шаклига ўтилса, 
бу қонунлар йўқ бўлиб кетишимумкин. 
Иқтисодий қонунлар билан бир қаторда иқтисодиёт назарияси фани иқтисодий 
жараёнларнинг алоҳида томонларини тавсифлайдиган иқтисодий категория (илмий 
тушунча)ларни ҳам таърифлаб, уларнинг мазмунини очиб беради. 
Иқтисодий категория – барқарор такрорланиб 
турадиган, 
иқтисодий 
жараёнлар 
ва 
реал 
ҳодисаларнинг айрим томонларини ифода этувчи 
илмий-назарий тушунча. 
Иқтисодий категория (илмий тушунча) лар алоҳида 
кишилар томонидан ўйлаб топилмаган, балки реал 
иқтисодий ҳодисаларни ифода этадиган илмий тушунча 
бўлиб, илмий фикрлаш тафаккур маҳсулидир. Масалан, 
бозор, капитал, ишчи кучи, иқтисодий мувозанат, молия, 
кредит ва бошқалар шулар жумласидандир. 

---