Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

sahroyi suvoriy o‘zbeklar 
nomi ostida ataldilar [4, 258, 266]. (Bu haqda qayd etilgan 
risolamizda ma’lumotlar berilgan). 
Qipchoqlar haqida Temur tuzuklarida, ayniqsa, akademik
 
Bo‘riboy Ahmedovning “Tarixdan 
saboqlar” kitobida muhim ma’lumotlar bor. Masalan, Sirdaryoning quyi oqimi va Balxash ko‘lidan to 
Dnepr daryosining quyi oqimlarigacha bo‘lgan hududlar XI asrdan boshlab Dashtiqipchoq deb 
atalgan. Qipchoq shaklidagi so‘z rus va Vizantiya solnomalarida uchramaydi. Balki bu so‘z o‘rnida 
rus solnomalarida “poloves”, Vizzantiyaliklarda esa “kuman” atamasi qo‘llanilgan. Sharq 
solnomalarida “qipchoq” shaklidagi atamani ilk bor Nosiri Xusrav (1003-1088 yy.) qo‘llagan. So‘ng 
qipchoqlar tarqalgan hududlar shu nom bilan atala boshlangan. Bu o‘lkaning aholisi, asosan, turkiy 
tilli qipchoq qabila-urug‘lardan tashkil topgan. Dashtiqipchoq davlati XII asr boshlarida katta harbiy 
kuchga ega bo‘lgan va 1220/21-yillarda Kavkazda gruzinlar bilan ittifoq bo‘lib, Eronga qarshi 
kurashgan. 
Dashtiqipchoq ikki qismga: Sharqiy va G‘arbiy qismga bo‘lingan. Uning sharqiy qismi Yoyiq 
(Ural) daryosi va Sirdaryoning quyi oqimidan to Balxash ko‘ligacha bo‘lgan yerlar va g‘arbiy qismi 
Yoyiq va Volga daryolaridan to Dneprgacha bo‘lgan hududlari (Volganing o‘rta va quyi oqimi, Qirim 
va Janubiy Rus yerlari) ni o‘z ichiga olgan. Dashtiqipchoqning asosiy aholisi ko‘chmanchi, yarim 
ko‘chmanchi bo‘lib, chorvachilik va ovchilik bilan, vohalarida, daryo va ko‘l yoqalarida istiqomat 
qiluvchilari esa, o‘troq holda yashab, qisman dehqonchilik, ziroatchilik bilan mashg‘ul bo‘lishgan. 
Ularning Saroy Botu (Oltin O‘rda davlatining poytaxti, hozirgi Astraxan yaqinida joylashgan), Saroy 
Berka (hozirgi Volgograd yaqinida), O‘rdu-O‘rda bozor (taxminan Qorasuv daryosi bo‘ylarida 
joylashgan. Bu yer Mahmudxon, Ahmadxon va Abulxayrixonlar davrida qarorgoh bo‘lgan), umuman, 
Sig‘noq, Suzoq, Arquq, O‘zgand kabi bir qancha shaharlari bo‘lgan. Bu shaharlarda hunarmandchilik 
va savdo-sotiq bilan ham shug‘ullanishgan. Ammo ularning savdo-sotig‘ida mol ayriboshlash asosiy 
o‘rin egallagan. Chorva mollari va mahsulotlari, hayvon terisidan, junidan tayyorlangan, to‘qilgan turli 
buyumlar, matolar asosiy savdo tovarlari sanalgan. Ko‘chmanchi aholi tarkibida turli qabila-urug‘lar 
bo‘lsa-da, ularning asosiy qismi turkiyzabon ko‘chmanchi o‘zbeklar edilar. Lekin Dashtiqipchoqni 
chingiziylar istilo etgach, kelgindilar bilan aralashuvi tufayli bu o‘lkadagi qabilalar keyinchalik, 

---