13
Psixologiya bilimlar tizimida nisbatan navqiron, lekin juda tez ri-vojlanib
borayotgan istiqbolli fandir. Bu fanning rivojlanishiga, awa-lo, ijtimoiy hayot va
amaliyotning o'sib borayotgan ehtiyojlari, ya'ni jamiyatda bo'layotgan ijtimoiy
hodisalarnmg ijtimoiy-psixologik ji-hatdan o'rganib, tushuntirib berish zarurati
turtki bo'lyapti. Ijtimoiy jihatdan katta ahamiyatga ega bo'lgan insonning o'zini
atroflicha o'rganishga bo'lgan talabning ortib borayotganligi sabab bo'lmoqda.
Inson murakkab mavjudot, shuning uchun uni bir qancha fanlar o'rganadi.
Yuridik psixologiya fani turli guruhlar, jamoalar, har xil uyushgan va
uyushmagan kishilar birligida odamlarning o'zaro ijtimoiy munosa-batlarga
kirishishi natijasida ular ongida vujudga keladigan ruhiy hodi-salarni, shuningdek
shaxslararo munosabatlarning turli shakllari va uning qonuniyatlarini o'rganadigan
fandir.
Odamlarning faqat individual-psixologik xatti-harakatlarinigina emas, balki
ijtimoiy munosabatlar ta'siri ostida namoyon boiadigan xulq-atvorlarini o'rganish
va uni bayon etish qadimgi dunyoning bu-yuk olimlari Suqrot, Aflotun, Arastu,
Epikur kabilarning asarlarida uchraydi. Chunonchi, Aflotunning «Respublika»,
Arastuning «Siyo-sat» va «Etika» asarlarida, keyinchalik o'rta asrlarda yashab ijod
etgan inutafakkirlar - Forobiyning «Fozil odamlar shahri», Beruniyning «Qadimgi
avlodlardan qolgan yodgorliklar», Jaloliddin Rurniyning «lchingdagi ichingdadir»
kabi asarlarida shaxsning ruhiy va etnik (milliy) xususiyatlari, uning turli xil urf-
odatlari, an'analari, udum va marosimlarini o'rganish va tushuntirib berishga
bo'lgan intilish kuchli bo'lganini ko'ramiz.
Hozirgi kunga kelib guruhlar muammosi ustida bir necha fanlar mustaqil
izlanishlar olib bormoqda. Biroq psixologiya nuqtai nazari-dan «guruh», «jamoa»,
va «lider» tushunchalari o'ziga xos ahamiyatga egadir. Uning zamirida
guruhlarning ijtimoiy-psixologik kelib chiqi-shi, shakllanish jabhalari, strukturasi,
shaxslararo munosabatlari yotadi.
Ma'lumki, jarniyatimizda bir qancha tashkilotlar, jamoalar, uyush-malar,
guruhlar, partiyalar, turli xil siyosiy harakatlar va bir qancha turli xil ko'rinishdagi
jamoalar mavjud. Shu bilan birga, jinoiy damning guruh, tashkilot, uyushma va
harakatlari ham mavjud bo'lib, aksariyat hollarda bunday to'dalar sovuq va o'qotar
qurollarga ega boiadilar.
Mustaqil O'zbekistonimizda ham shunga o'xshash terroristik, di-niy-
ekstremistik guruhlar mavjuddir. Bu guruhlar muqaddas islom di-nini niqob qilib
olgan holda yoshlarning ma'naviyati, mafkurasi va dunyoqarashini buzmoqda.
Prezidentimiz I. A. Karimov ikkinchi chaqiriq O'zbekiston Respublikasi OHy
Majlisining oltinchi sessiyasida qilgan ma'ruzasida ham jinoyatchilikka, ayniqsa
o'smirlar va ayollar-ning jinoyat olamiga kirib kelayotganini ta'kidladi: «Bugungi
kunda voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilayotgan jinoyatlar umumiy
jinoyatlar miqdorining 4 %, ayollar tomonidan sodir etilayotgan jinoyatlar esa
qariyb 11 foizini tashkil etadi. Jazoni ijro etish muassasa-larida jazo muddatini
o'tayotganlarning umumiy miqdorining 1 % i voyaga yetmaganlar, 2,3 % i esa
ayollardirw
1
. Bu ko'rsatkichlar in-sonlarning turli xildagi oqimlar va jinoiy
guruhlarga qo'shilib ketishi-dan dalolat beradi.
14
Shaxsni kamol toptiradigan va tarbiyalaydigan jamoa o'zi bilan jamiyat
o'rtasidagi bog'lovchi bo'g'indir. Mehnat jamoasi o'zining yuksak ko'rinishlarida
kishi shaxsini har tomonlama kamol toptirish uchun shart-sharoit yaratadi.
Psixologiyada jamoa muammosini guruh-larni tahlil qilib bo'lgandan so'ng
o'rganish mumkin.
Guruh muayyan belgiga, sinfiy mansublikka, birgalikda faoliyat ko'rsatishning
mumkinligiga aloqador bo'lgan ijtimoiy jamoa hisobla-nadi. Guruhlarning
tavsiflanishi ham shunga muvofiq tarzda bo'lib, kichik va katta guruhlarga
bo'linadi, o'z navbatida, ular ham shartli ravishda formal (rasmiy) hamda noformal
(norasmly) gufllhlurga bo'linadi. Rivojlanish darajasi turlicha boigan, ya'ni
rivojlungan va yetarii darajada rivojlanmagan yoki kam rivojlangan gtiruhlarga,
uyushmalarga, birlashmalarga, aralash guruhlarga bo'linadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
