18
Kichik guruhlar
Kichik gurux muammosi ijtimoiy ‘sixologiyada eng yaxshi ishlangan va ku’lab
ilmiy tadkikotlar utkazilgan obhektlardandir. Bu anhana Amerikada asrimiz
boshida utkazilgan ku’lab eks’erimental tadkikotlarni boshlagan bulib, ularda
olimlar oldiga kuyilgan asosiy muammo shu ediki, individ yakka xolda yaxshi
ishlaydimi yoki guruxda yaxshirok samara beradimi, boshka odamlarning yonida
bulish uning faoliyatiga kanday tahsir kursatadi. SHuni tahkidlash lozimki, bunday
sharoitlarda individlarning uzaro xamkorligi (interaktsiya) emas balki ularning bir
vaktda bir yerda bir vaktda birga bulganligi faktning (koaktsiya) tahsiri urganiladi.
Olingan mahlumotlar shuni kursatadiki, boshkalar bilan xamkorlikda bulgan
individ faoliyatining tezligi oshadi, lekin xarakatlar sifati ancha ‘asayishi
aniklanadi.Bunday mahlumotlar Amerikalik N.Gri’lett, nemis olimi V.Myode va
boshkalarning tadkikotlarida xam kayd etildi. Bu ‘sixologik xodisa ijtimoiy
‘sixologiyada ijtimoiy fatsilitatsiya nomini oldi.Uning moxiyati shundan iborat
ediki, individning faoliyat maxsullariga uning yonida bulgan boshka individlarning
bevosita tahsiri bulib, bu tahsir avvalo sensor kuchayishlar xamda ish
xarakatlarning, fikrlarning tezligida namoyon buladi.Lekin ayrim eks’erimentlarda
teskari effekt xam kuzatildi.Bu narsa fanda ingibitsiya nomini oldi. Lekin olingan
faktlarning kandayligidan kathiy nazar, olimlar uchun kichik guruxlar asosiy
tadkikot mavzuiga aylanib koldi va ular natijasida kator konuniyatlar ochildi.
Birinchidan, kichik guruxlarning xajmi, uni tashkil etuvchi shaxslar soni xususida
shunday fikrga kelindiki,kichik guruxda «diada» ikki kishidan tortib, to maktab
sharoitida 30-40 kishigacha deb kabul kilindi. Ikki kishilik gurux deyilganda,
avvalo oila-yangi shakllangan oila ku’rok nazarda tutiladi. Lekin samarali uzaro
tahsir nazarda tutilganda 7-2 kishi nazarda tutiladi. Bunday gurux ijtimoiy
‘sixologik tadkikotlar uchun xam, sotsial ‘sixologik treninglar utkazish uchun xam
kulay xisoblanadi.
Ikkinchidan, guruxlar ulchami kanchalik katta bulsa, uning aloxida olingan
shaxslar uchun kadrsizlanib borish xavfi kuchayadi, yahni shaxsning ku’chilikdan
iborat guruxdan uzini tortish va uning normalarini buzishga moyilligi oshib boradi.
Uchinchidan, guruxning xajmi kichiklashib borgan sari shaxslraro uzaro
munosabatlar taranglashib boradi. CHunki shaxslarning bir birlari oldida
mahsuliyatlarining oshishi va yakindan bilishlari ularning urtasidagi alokalarda
doimo aniklik bulishini talab kiladi. Munosabatlardagi xar kanday disbalanslar
ochik xoldagi ziddiyatlarni keltirib chikaradi.
Turtinchidan, agar gurux ahzolaraning soni tok bulsa,ular urtasidagi uzaro
munosabatlar juft bulgan xoldagidan ancha yaxshi buladi. SHundan bulsa kerak,
boshkaruv ‘sixologyasida odamlarni biror nimaga saylashda va umuman rasmiy
tanlovlarda guruxdagi odamlar soni tok kilib olinadi.
Beshinchidan, shaxsning gurux tazyikiga berilish va buysunishi xam gurux
ahzolarining soniga boglik. Gurux soni 4-5 kishi bulgunga kadar uning tahsiri
kuchayib boradi, lekin undan ortib ketgach, tahsirchanlik kamayib boradi.
Masalan: kuchada sodir bulgan baxtsiz xodisaning guvoxlari soni ortib borgan sari,
jabrlanganga yordam berishga intilish, mahsuliyat xissi ‘asayib boradi. Bu
konuniyatlarni bilish, tabiy guruxlarni boshkarish ishini ancha yengillashtiradi.