O‟zbekiston respublikasi xalq ta`lim vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti


II BOB   HOZIRGI ZAMON MATEMATIKASI



Download 1,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/22
Sana22.06.2021
Hajmi1,65 Mb.
#73676
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   22
Bog'liq
matematika tarixini organish metodikasi

II BOB   HOZIRGI ZAMON MATEMATIKASI 

YO‟NALISHLARI VA O‟ZBEKISTONDA MATEMATIKANING 

RIVOJLANISHI 

 

2.1-§ Hozirgi zamon matematikasi yo’nalishlari 



 

Guruhlar  nazariyasining  yaratilishi  algebraik  tenglamalarni  yechish  tarixi 

bilan  bog’liq.  Shuning  uchun  dastlab  uchinchi  va  to’rtinchi  darajali  algebraik 

tenglamalarni yechishga oid tarixiy ma’lumotlarni keltiramiz. 

Italiyalik  monax  Luka  Pacholi  1494  yilda  chop  etilgan  «Arifmetika 

yig’indisi» kitobida arifmetika, algebra va trigonometriya bo’yicha o’sha davrdagi 

ma’lum  bo’lgan  bilimlarni  bayon  qilish  bilan  birga, 

mx

n

x

n

mx

x

3

3



,

 

ko’rinishdagi tenglamalarni yechish fanning hozirgi ahvolida doira kvadraturasini 




yechish  singari  mumkin  emasligini  ta’kidlab  o’tadi.  Shundan  boshlab  Bolonya 

universiteti matematiklari bu muammoni hal qilishga kirishdilar. 

Yuqoridagi tenglamalarni quyidagi uch ko’rinishdagi 

px

q

x

q

px

x

q

px

x

3

3



3

,

,



 

tenglamalarga olib kelish mumkin, bunda 



p

 va 

q

 -musbat sonlar. Bu tenglamalar 

professor  Ssipion  del  Ferro  tomonidan  batafsil  tekshirildi  va  ularning  yechimlari 

topildi.  U  o’z  yechimlarini  nashr  etmadi  va    faqat  bir  nechta  do’stiga  bu  haqda 

so’zlab  bergan  edi.  Uning  vafotidan  (del  Ferro  1526  yilda  vafot  etgan)  keyin  bu 

kashfiyotlar  venesiyalik  usta  Tartalya  tomonidan  (1535  yil)  qayta  kashf  qilindi. 

Olingan natijalarni e’lon qilib, u ularni qanday hosil qilganligini sir saqlab yurdi. 

Nihoyat, o’zining mulohazalarini Milanlik doktor Olem Iyeronim Kardanoga aytib 

berdi,  Kardano  esa  o’z  navbatida  uni  sir  tutishga  qasam  ichdi.  Ammo, 

Kardanoning  1545  yilda  bosilib  chiqqan  «Buyuk  san’at»  kitobida  kashfiyot 

muallifi  xizmatlarini  bayon  qilgan  holda  Tartalyaning  usuli  to’la  ochib  berilgan 

edi.  Ikki  tomon  o’rtasida  tortishuv    ketdi.  Kardanoning  ximoyachisi  Lyudovik 

Ferrari edi. 

Bu  to’qnashuv  oqibatida  bir  nechta  qiziq  xujjatlar  dunyoga  keldi,  bular 

masalan, Tartalyaning «Savollar»i (1546), Ferrarining «Chaqiruvlar»i (1547 - 1548 

yillar), bu hujjatlar mashhur kashfiyotning butun tarixini ochishga imkon beradi. 

Hosil qilingan formula Kardano nomi bilan yuritiladi va 

q

px

x

3

 



tenglama 

bo’lgan holda quyidagi ko’rinishga ega: 

2

4

27



2

4

27



2

3

2



3

q

q

p

q

q

p

x

 

F.  Kardanoning  «Buyuk  san’at»  asari  boshqa  bir  ajoyib  kashfiyotni  umumiy 



ko’rinishdagi  to’rtinchi  darajali  tenglamani  uchinchi  darajali  tenglamaga 

keltirishning  Ferrari  usulini  ham  o’z  ichiga  olgan  edi.  Ferrari  tenglamasi 



x

x

x

60

36



6

2

4



 

ko’rinishda bo’lib, Kardano uni 

450

36

15



2

3


Download 1,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish