Pedagogika 015, 6-son Muassis: Nizomiy nomidagi Toshkent

PEDAGOGIKA
2015, 6-son
 
 
109 
Ratsional kanalga mansub kishilar o‘ylamoq, fahmlamoq, eslatmoq, 
bilmoq so‘zlari va masalani hal qilishga… yondashmoq kabi birikmalardan keng 
foydalanadi. Idrok etish jarayonlarining o‘zi diskret xarakterga ega bo‘lib, bir 
necha (idrok, qayta ishlash, translyatsiya) bosqichlarini o‘taydi. Konkret 
reprezentativ tizimga oid so‘zlar axborotni qayta ishlashning qaysi bosqichiga 
taalluqli ekaniga ko‘ra toifalarga bo‘linishi mumkin.
Mazkur nazariya asosida xorijda matn tahlilining kompyuter dasturiy 
vositalari ishlab chiqilgan, ular matn idrokning u yoki bu kanaliga qanday vazifa 
yuklatilganligini aniqlash imkonini beradi. 
Neyrolingvistik 
dasturlashtirishning 
uchinchi 
jihati 
shaxsiylikdir. 
O‘qishning muvaffaqiyatliligi o‘quvchi shaxsiy sifatlarining ma’lum sohada 
rivojlanganligiga bog‘liq deb taxmin qilinadi. Masalan, orfografik ko‘nikmalarni 
shakllantirish vizual tizimdan foydalanishga bog‘liq, savodxon kishilar 
so‘zlarning to‘g‘ri yozilishini xotirada saqlaydi. Ijtimoiy faol kishilar vizual 
sistemadan keng foydalanadi. Vizual-kinestetik tip vakillari kommunikantlar 
sifatida faoldirlar. Ratsioanal tipga mansub kishilar bilimning yuqori 
formallashgan sohalari (fizika, kibernetika) bo‘yicha ilg‘ordir.
Yuqoridagi fikrlarning bari u yoki bu chet tildagi matnning o‘quvchiga 
ta’sirini taxmin qilish imkonini beradi. Idrokning barcha kanallariga oid 
elementlari bo‘lgan matnni eng a’lo darajadagi matn deb bilish mumkin va u 
o‘quvchiga ko‘proq ta’sir o‘tkazadi.
Axborotni idrok etishning vizual kanali ustuvor bo‘lganlar ko‘proq o‘qiydi, 
matn materiali yozilgan, sxematik taqdim etilgan bo‘lsa, o‘zlashtirish 
muvaffaqiyatli kechadi, ular orfografik xatolarga kamroq yo‘l qo‘yadi. Audial 
kanal ustuvor bo‘lganlar matnni eshitganda yanada ko‘proq idrok etadi, 
munozaralarda jon-dili bilan qatnashishadi. Kinestetik o‘quvchilar materialni 
loyiha ishlarida, rolli o‘yinlarda tez va oson o‘zlashtiradi. 
Yuqorida bayon etilgan fikrlarni ingliz tilida matnlar o‘qitishda hisobga 
olish zarur, ular matn o‘qitish samaradorligi ortishida xizmat qiladi, deb 
o‘ylaymiz. Shu maqsadda, o‘quvchining ko‘rish, eshitish, hissiy idrok 
kanallariga bir paytda ta’sir etadigan matnlarga ustuvorlik berilishi kerak. Bu esa 
o‘quvchilarga matn o‘qishni o‘rgatishdagi muammolarni hal etishda yordam 
beradi.