Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

Олинган натижалар
. Хоразм вилоятининг суғориладиган ўтлоқи 
тупроқларнинг грануллометрик таркибини оғирлашиб бориши майда 
заррачали 
агрегатлар 
миқдорини 
бирмунча 
оширади. 
Бизнинг 
маълумотларимиз ва бошқа изланувчиларнинг 

1, 3

таъкидлашича дарё 
ётқизиқларида ҳосил бўлган суғориладиган ўтлоқи тупроқлар асосан, 0,25 
дан 0,01 мм гача ва ундан кичик катталикдаги заррачалардан иборат бўлган 
микроструктуралидир. Бу, ўз навбатида тупроқга яхши капилляр ғовакликни, 
сув бериш қобилиятини, кўп сув сиғимини, озиқа элементлар 
ҳаракатчанлигини ва бу тупроқларнинг унумдорлигини юқори бўлишини 

---

365 
таъминллайди. Хоразм вилоятида тарқалган суғориладиган ўтлоқи 
тупроқларнинг грануллометрик таркибини оғирлиги хамда чиринди 
миқдорини ҳайдов қатламида пастки қатламларга нисбатан бирмунча 
кўплиги (1-жадвал) сабабли 3-2 ва 5-3 мм катталикдаги сувга чидамли 
агрегатларнинг миқдори ҳайдалма қаламларида 3-5 ва 4-6% га тенг. Енгил 
қумоқли хамда қумлоқли ўтлоқи тупроқларда
сувга чидамли агрегатларнинг 
миқдори кескин камайиб 2-4% ни ташкил қилади. Шуни таъкидлаш зарурки 
3-5 мм катталикдаги агрегатлар миқдори 2-3 мм катталикдагига қораганда 
бирмунча кўп, аммо юқорида қайд қилинган қонуниятлар 5-3 мм 
катталикдаги агрегатларда ҳам қайд этилади Ҳар иккала агрегатнинг 
миқдори ҳамма таҳлил қилинган тупроқ кесмаларининг ҳайдов қатламида 
пастки қатламларга нисбатан юқорилиги билан баҳоланади.
Тупроқ агрегатларининг механик чидамлиги канча юқори бўлса, 
уларнинг структтурали ҳолати ҳам шунчалик яхши бўлади. Тупроқга ишлов 
беришда агрегатларнинг парчаланиши кам бўлиши натижасида уларнинг 
агрофизикавий ҳолати ва бошқа хосса хусусиятларини яхши бўлиши ва 
унумдорлик даражаси юқорилиги қайд этилади. Тупроқ агрегатларини 
механик чидамлиги уларнинг грануллометрик таркибига, шўрланганлик 
даражасига, чиринди миқдорига ва сингдириш сиғимига чамбарчас 
боғликдир. Тупроқларнинг шўрланиш даражасини ошиши, гумус миқдорини 
камайиши ва грануллометрик таркибни енгиллашиб бориши билан уларнинг 
механик чидамлилик даражаси ҳам кескин пасаяди. Тадқиқот ўтказилган 
ҳудудларнинг 3-2 мм каталикдаги тупроқ агрегатларининг механик