Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

 
Ғўзанинг G.hirsutumL тур ичи дурагайларида тола 
чиқиминингирсийланиши 
1-жадвал 
№ 
Материал 
Ўсимликлар 
сони 
Тола чиқими (%) 
lim 
X ± m% 
V 
1 
Ғолиб
30 
36,5 – 41,5 
39,50±0,70 
3,94 
2 
Фарғона–3
30 
30,5 – 35.5 
33,00±0,88 
4,85 
3 
F
1
(Ғолиб х Фарғона–3) 
30 
34,5 – 39,5 
37,40±0,74 
4,04 
4 
Ғ
2
(Ғолиб х Фарғона–3) 
431 
31,5 – 45,5
37,45±0,33 
6,34 
5 
Ғ
3
(Ғолиб х Фарғона–3) 
123 
32,5 – 42,5 
38,54±0,65 
7,14 
6 
Ан–Баёвут
30 
33,5 – 36,5 
35,10±0,57 
3,16 
7 
F
1
(Ғолиб х Ан–Баёвут) 
27 
36,5 – 41,5 
39,06±0,79 
4,15 
8 
Ғ
2
(Ғолиб х Ан–Баёвут) 
407 
32,5 – 43,5 
38,24±0,34 
6,21 
9 
Ғ
3
(Ғолиб х Ан–Баёвут) 
306 
35,5 – 47,5 
41,39±0,34 
5,73 
10 Наманган–77
28 
37,5 – 39,5 
38,50±0,65 
2,66 
11 F
1
(ҒолибхНаманган–77) 
31 
39,5 – 44,5 
43,40±0,57 
4,62 
12 Ғ
2
(Ғолиб х Наманган–77)
310 
33,5 – 47,5 
42,87±0,48 
7,00 
13 Ғ
3
(Ғолиб х Наманган–77)
136 
35,5 – 46,5 
44,11±0,37 
6,05 
Ғолиб ва Ан–Баёвут навларини ўзаро дурагайлаб олинган
F
1
(Ғолиб х Ан–Баёвут) ўсимликларида тола чиқими 39,06±0,79 % бўлиб, 
деярли Ғолиб навининг кўрсаткичи билан бир хил. Ғ
2
(Ғолиб х Ан–Баёвут) 
дурагайларида тола чиқими 38,24±0,34 % бўлиб, lim=32,5 – 43,5 ва V=6,21 
тенг эканлиги Ғолиб ва Ан–Баёвут навлари ўртасида ҳам тола чиқими
бўйича ирсийланиш Ғолиб ва Фарғона–3 навларидаги каби боришини 
англатади. Ғ
3
(Ғолиб х Ан–Баёвут) ўсимликларида тола чиқими (41,39±0,34 
%) ота-она, F
1
ва F
2 
ўсимликларидан юқори бўлди. F
3 
ўсимликларида мазкур 
белгини қуйи ва юқори (lim=35,5 – 47,5 %) кўрсаткичлари ошганлиги ва 
ўзгарувчанлиги ҳам (V=5,73) камроқ тебраниши кузатилди. Бундан Ғолиб ва 
Ан–Баёвут навларида тола чиқимини таъминловчи генлар ўхшаш эканлиги 
ҳақида хулоса қилиш мумкин (1-жадвал).
Ғолиб ва Наманган–77 навларини дурагайлаш орқали ўрганилган барча 
авлод ўсимликлари тола чиқими бўйича ота–она шаклларидан юқори 

---

224 
натижалар олинди. F
1
(Ғолибх Наманган–77) ўсимликларида (43,40±0,57 %) 
юқори ижобий гетерозис кузатилди. Ғ
2
(Ғолибх Наманган–77) дурагайларида 
(42,87±0,48 %) эса F
1
ўсимликларига нисбатан пастроқ натижа олинган 
бўлсада, Ғ
2
ўсимликлари орасида тола чиқими бўйича энг юқори натижа яъни
47,5 
% ли ўсимликлар ҳам кузатилди. Ғ
2
(Ғолибх 
Наманган–77)
ўсимликларининг юқори натижалиларини саралаб олиб экилган уруғлардан
Ғ
3
(Ғолибх Наманган–77) ўсимликлари олинди. Уларда тола чиқими
44,11±0,37 эканлиги кузатилди. Ўзгарувчанлик амплитудаси ҳам юқори 
эмаслигидан (V=6,05; lim=35,5 – 46,5) Ғолиб ва Наманган–77 навларида 
мазкур белгини таъминловчи генлар ўзаро яқинлигини ва бу дурагайлардан 
келгусида тола чиқими бўйича жуда яхши тизмалар олиш мумкинлиги 
таъкидлаш мумкин (1-жадвал). 
Тажриба натижалариҒўзанинг G.hirsutum L. тур ичи дурагайларида 
тола чиқими полигенлар асосида ирсийланиши ва F
1
, F
2
, F
3 
авлодларда бу 
белги фақат ота-она кўрсаткичини оралиғида эмас, балки улардан юқори 
натижаларни ҳам намоён қилиши мумкинлигини кўрсатди.