Gidroekologiya

IV.1. KO’LLARNING GIDROLOGIYASI, KO’LLAR MAYDONI 
Murakkab va eng katta berk ko’llarga Kaspiy, Orol dengizlari va Sariqamish ko’lini kiritish mumkin. Ular 
kattaliklari bilan dunyodagi eng katta chuchuk suvli ko’llardan ham buyukdirlar. Masalan, Kaspiyning maydoni 
334,3 ming km
2
bo’lsa, Shimoliy Amerikaning Yuqori ko’lining maydoni 82,4 ming km
2
. Maydoni 1,5-15 km
2
bo’lgan ko’llar osiyoning yuqori (Tibet, Pomir) tog’ zonasida ko’p uichrasa, maydoni 100 km
2
dan katta ko’llar 
Afrika, Osiyo va Shimoliy Amerikadadir. Dunyodagi eng katta 1945 ta ko’lda 168 ming km
3
suv to’plangan. Yer 
yuzidagil ko’llar suvining 95% i shu ko’llarda joylashgan. Mustaqil davlatlar hududining ko’lligi 4% ini tashkil 
qiladi. Ko’llar haqidagi ma’lumot quyidagi jadvalda keltirilgan. 
Ko’llar nomi 
Mamlakatlar 
Maydoni, km
2
 
Suvning 
hajmi, km
3
 
Chuqurligi, m 
Kaspiy 
Turkmaniston, Rossiya, Eron 
334000 
78200 
1025 
Yuqori ko’llar 
Kanada, AQSH 
82680 
11600 
406 
Viktoriya 
Tanzaniya, Keniya, Uganda 
69000 
2700 
92 
Orol 1961-yilgacha 
Qoraqalpog’iston, 
Qozog’iston 
64000 
1020 
68 
Guron 
Kanada, AQSH 
59800 
3580 
229 
Michigan 
AQSH 
58100 
4680 
281 

---

Tanganika 
Tanzaniya, Zair, Zambiya, 
Ruanda, Brundi 
32900 
18900 
1435 
Teletsk 
Oltoy, Rossiya 
230,6 
325 
Baykal 
Rossiya 
31500 
23000 
1741 
Nyasa 
Maldava, Mozambik, Tanzaniya 30300 
7725 
706 
Katta ayiq 
Kanada 
30200 
1010 
137 
Katta nevalnich 
Kanada 
27200 
1070 
156 
Eri 
Kanada, AQSH 
25700 
545 
64 
Vinnipeg 
Kanada 
24600 
127 
19 
Xubsugul 
Rossiya 
2760 
317,5 
244 
Ontario 
Kanada, AQSH 
19000 
1710 
236 
Balxash 
Qozog’iston 
18200 
112 
26 
Ladoga 
Rossiya 
17700 
908 
230 
Chad 
Chad, Nigeriya, Niger 
16600 
44,4 
16 
Eyr 
Avstraliya 
15000 
20 
Marakaybo 
Venesuela 
13300 
35 
Tonlesap 
Kambodja 
10000 
40 
12 
Onega 
Rossiya 
9700 
908 
230 
Rudolf 
Keniya 
8660 
73 
Titikaka 
Peru, Boliviya 
8110 
710 
230-325 
Issiqko’l 
Qirg’iziston 
6136 
1740 
699 
Sevan 
Kavkaz 
1413 
99 
Karagyol 
Kavkaz 
0,17 
O’rta Osiyo hududida keyingi 30-40 yil ichida ko’llar soni 7180 dan 5500 gacha kamaygan. Ammo, 
ulardagi suv yuzasi 1040 dan 14571 km
2
ga ko’paygan. Bunga 1971-1972-yillar davomida Zarafshon etaklarida 
hosil bo’lgan ko’llar maydoni uch barobar ortishi, Arnasoy tizma ko’llar suv yuzasining 1755 km
2
ga ko’payishi 
kabi hollar sabab bo’lgan (jadvalga qarang). 
Jadvalda O’rta Osiyoning asosiy suv havzalarida joylashgan ko’llar soni, ularning maydoni va suvining 
hajmi keltirilgan. Demak, jami ko’llarning soni 5500, ularni suv yuzasining maydoni 14570,86 km
2
, suvning hajmi 
esa 173,70 km
3
bo’lib, shundan 94,5% i yoki 1740 km
3
suv eng katta tog’ mintaqasida joylashgan Issiqko’lda 
to’plangan. Tekislik mintaqasidagi ko’llarda 50,8(51) km
3
, tog’ mintaqasidagi ko’llarda esa 1783 km
3
suv bordir. 
O’rta Osiyo suv havzalari bo’yicha ko’llarning uchrovchnlik darajasi quyidagicha: Amudaryo havzasida 
uchraydigan ko’llar O’rta Osiyo umumiy ko’llar miqdorining 43,2% ini, Sirdaryo bo’yicha 25,6% ini, Chu, Talas va 
Issiqko’l bo’yicha 27,4% ini, Turkmaniston daryolari bo’yicha 3,8% ini tashkil etadi. Amudaryo havzasidagi ko’llar 
yuzasi 32% ni, Sirdaryo bo’yicha 17,7% ni tashkil qiladi. 
O’rta Osiyo umumiy hududining faqat 0,7% inigina ko’llar tashkil etadi. O’rta Osiyo tog’li hududining 
2,04% i, tekislikning esa hammasi bo’lib 0,4 % i ko’llar bilan qoplangan (Nikitin).