‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 B
5
kesma sonlar bilan 
belgilangan proyeksiya yoki qo‘yma deyiladi.
Fazodagi 
AB
ni davom ettirsak, o‘zining proyeksiyasi bilan 
H
0
da 
kesishadi va bu nuqta nol darajali nuqta deyiladi.
Sonlar bilan belgilanadigan proyeksiyalarda interval 
I
va qiyalik 
i
katta ahamiyatga ega. Chizmada intervalni aniqlash uchun 
AB
kesmaning

---

13.6-shakl.
proyeksiyasi 
A
2
B
5
ni 
A
va 
В
ni 
A
va 
В
nuqtalaming belgilari ayirmasidan 
hosil bo‘lgan 
EC
kesma belgisi soniga teng bo‘laklarga bo‘linadi 
(13.7-shakl). Masalan, 
A
dan 
A
2
B
5
ga parallel chizilsa, u 
BB
5
ni 
С
nuqtada kesadi. 
BC
kesma oralig‘i 
3
ga teng, chunki 
A
ning belgisi 
2
va 
В
ning belgisi 
5.
Shunday qilib, 
A
2
B
5
ni 
3
ga bo‘linadi. Bu yerda har bir 
bo‘lak interval deyiladi va u / bilan belgilanadi. a - ko‘tarilish burchagi 
deyilib, to‘g ‘ri chiziq kesmasi nuqtalaming 
Hg
dan uzoqlik ayirmasiga 
teng. 
a - A B
kesmaning asosiy gorizontal 
Hg
ga nisbatan qiyalik burchagi 
deyiladi.
P
tekislik 
Hg
ga ixtiyoriy a burchak ostida qo‘shaloq chiziq 
ko‘rinishida tasvirlanadi (13.8- shakl). Bu qo‘shaloq chiziq tekislikning 
eng katta qiyalik chizig‘i hisoblanib, 
P.
bilan belgilanadi va unda tekislik 
gorizontallari oralig‘i bir xilda olinishi ko‘rsatiladi. Ular oralig‘idagi 
masofa tekislik intervali deyiladi.
Tekislik intervali bilan tekislikning eng katta qiyalik chizig‘i qo‘shilib 
qoladi. Shunga binoan, tekislikning eng katta qiyalik chizig‘ining bunday 
tasvirlanishi tekislikning qiyalik masshtabi deyiladi. Eng katta qiyalik 
chizig‘i va uning proyeksiyasi oralig‘idagi burchak tekislikning pasayish 
burchagi deyiladi.
1-misol. Qiyalik masshtabi P berilgan. Tekislik izi va uning 
Hg
ga 
nisbatan qiyalik (og‘ish) burchagi aniqlansin (13.9-shakl).
Tekislik izi /^ q iy alik masshtabiga, ya’ni eng katta qiyalik chizig'iga 
perpendikular holda 
P ()
belgili nuqtadan o‘tkaziladi. Tekislikning pasayish 
burchagi 
a
ni aniqlash uchun to‘g ‘ri burchakli uchburchak yasaladi.
Bu uchburchakning bitta kateti intervalga, ikkinchi kateti balandlik 
birligiga teng olinadi. Buning uchun 
P g
dan, masalan, 2 gacha oraliqni 
to‘g ‘ri burchakli uchburchakning bitta kateti deb olsak, 
2
dan 
P.

---

13.8- shakl.
13.9-shakl.
ga perpendikular chizilib, ikkinchi katet yo‘nalishi aniqlanadi va 
unga masshtab bo‘yicha balandlik birligini, ya’ni chizmada berilgan 
masshtabning ikki bo‘lagiga teng masofa o‘lchab qo‘yiladi, u 2; bilan 
belgilanadi. Endi, 
P
Q\a
2
o‘zaro tutashtirilsa, tekislikning qiyalik chizig‘i 
bilan uning proyeksiyasi orasidagi izlanayotgan a qiyalik (og‘ish) 
burchagi hosil bo‘ladi.
2-misol. Ikki tekislikning o‘zaro kesishish chizig‘i ulaming berilgan 
qiyalik masshtablari bo‘yicha yasalsin (13.10- shakl).
Tekisliklaming qiyalik masshtablarida bir xil belgili nuqtalardan 
tekislik gorizontallarini qiyalik masshtabiga perpendikular qilib chiziladi 
va ulaming bir nomlilari o ‘zaro kesishtiriladi. Ikkala tekislikka tegishli 
bo‘lgan gorizontallaming o ‘zaro kesishayotgan, masalan,