2-amaliy ish: Atom va issiqlik elektr stansiyalari. Bug’, gaz va bug’ – gaz turbinalari

Issiklik elektr stansiyalari
(IES) — qattiq, suyuq va gaz holatdagi organik yoqilgʻilarning issiklik 
energiyasini elektr energiya-siga aylantiradigan qurilmalar maj-mui. Asosiy energetik agregatlar 
qatoriga suv yuradigan quvurlar (tru-balar) batareyasidan iborat kozon tizimi, bugʻ turbina (bugʻ 
dvigatel) lari va turbogeneratorlar kiradi. Qozon tizimiga yuborilgan suv yuqori bosimli bugʻga 
aylap girilib turbina parraklariga beriladi. Natijada turbina bilan mexanik bogʻlangan generator 
tegishli tezlikda aylantirilib, mexanik energiya elektromagnit induksiya qonuniga binoan 
generatorda elektr energiyasiga aylanadi. IES da ishla-tiladigan yoqilgʻi issiklik energiya-sining 
faqat 30% gina foydali elektr energiyasiga aylantiriladi, yaʼni IES ning foydali ish koeffitsiyenti 
(f.i.k.) ti=30% gateng) F. i. k. (t|) qiymatini oshirish maqsadida qozondagi bugʻ bosimi iloji boricha 
yuqori qilinadi va turbina parraklaridan oʻtib, ish bajarib boʻlgan bugʻning hammasi sovitkichlar 
vositasida sovitilib, qayta suvga aylantiriladi (kondensatlanadi) va qozon tizimiga yuboriladi. 
Bunday IES ni kondensatsiyey elektr stansiyalari (KES) deyiladi va ularda f. i. k. qiymati h=30—
35% gacha koʻtariladi hamda suv berk tizimda aylanishi sababli kuvurlar batareyalaridan iborat 
qozonni taʼmirlash ishlari keskin qisqaradi. IES lar, odatda, qattiq, suyuq yoki gaz holatdagi arzon 
yoqilgʻi koni yaqinida quriladi. St-ya generatorlaridan olingan elektr energiyasining asosiy qismi 
bir necha yuz km masofadagi isteʼmolchilarga kuchaytiruvchi transformator va yuqori voltli elektr 
uzatish li-niyalari vositasida yetkaziladi, qolgan qismi esa stansiyaning oʻz generator 
kuchlanishida yoki pasaytiruvchi transformator orqali beriladi (yana q. 
Issshushk elektr markazi
). 
Elektr energiyasi bilan taʼminlash koʻlamiga qarab, I. e. s. tuman, sanoat korxonalari, qishloq, 
shahar miqyosida, kommunal xoʻjalikda, t. y. transportida foydalaniladigan xillarga boʻlinadi. I. 
e. s. yaxlit elektr tizilmalarga birlashtirilib yoki alohida ishlatilishi mumkin. 
I. e. s. 19-asr 80-y. larida kurila bosh-lagan. Birinchi I. e. s. Nyu-Yorkda qurilgan (1882). 
Rossiyada dastlabki I. e. s. ni muhandis M. K. Polivanov Mos-kvada kurgan (1906). Oʻzbekistonda 
dastlabki I. e. s. 20-asr boshlarida kurilgan (qarang 
Issiklik energetikasi
). Oʻzbekistonda 10 ta I. e. 
s. ishlab turibdi (2002). Respublikadagi eng yirik I. e. s. — Sirdaryo GRES (3000 MVt), Yangi 
Angren GRES (1800 MVt), Toshkent GRES (1860 MVt), Navoiy GRES (1250 MVt), Angren 
GRES (484 MVt), Taxiatosh GRES (430 MVt), Talimarjon GRES (loyiha quvvati 3200 MVt) 
(Nuristan). I. e. s. avtomatlashtirilgan korxona. Qozon agregatlarida yoqilgʻi yonish jarayonlari, 

---

qozonni suv bilan taʼminlash, tok kuchlanishi va chastotasini rostlash toʻla avtomatlashtirilgan. I. 
e. s. agregatlari markaziy boshqarish pultidan boshqariladi. Atom elektr stansiyasi, geotermik 
elektr stansiyalar, gelioenergetika elektr stansiyalari ham I. e. s. hisoblanadi.
[1]
 
 
 
1.
Elektr energiyani ishlab chiqaruvchi stansiyalarning nechta tu’ri bor? 
2.
Atom elektr stansiyasi to’g’risida nimalar bilasiz? 
3.
Issiqlik nelektr stansiyasining ishlash prinsipi? 
4.
Bug’ turbinalarining xarakterestikasi? 
5.
Bug’ – gaz turbinalarining ishlash prinsipi va turlari?