“MatLab” amaliy dasturi va uning imkoniyatlari. “MatLab” dasturini umumiy kurinishi. Dastur uskunalari bilan ishlash

1.
 
Matritsalarustiga amallar. Maxsus matritsalar. 
MATLABda matritsalar ustida yukorida kurib chikilgan arifmetik 
amallardan tashkari yana maxsus amallarni xam (ya’ni, shalk almashtirishlarni). 
Bu operatsiyalarni batafsil kurib chikamiz. 
3.3.
 
Matlab daturida matritsani olib tashlash 
Transponirlangan matritsani xosol kilish uchun matritsada satrlar bilan 
ustunlar urinlarini almashtirish kerak. MATLABda matritsani transpozitsiyalash 
amalini apostrof " .’ " operatori bajaradi. G=[135 ; 246] matritsa ustida G=[135 ; 
246] transpozitsiyalash operatori bajarilsa, 
G=[
12 34 
56] 
matritsasi xosil bulad. 
Shunga etibor berish kerakki, transpozitsiyalash amali m x n ulchovli 
matritsa tuzadi. 
4.2 Massivlarni birlashtirish. 
Bir necha massivlarni birta massivga birlashtirish 
uchun C=cat (, A1,A2,…) 
buyrugi ushlash buyruk ishlatiradi. Yukorida keltirilgan buyruk A1, A2 
va xokazo massivlarni kursatilgan ulchov buyicha birlashtiradi. 
Misol: cat (2,A,B) buyrugi [A,B] buyrugiga teng 
kuchlidir, cat (1,A,B) buyrugi esa [A : B] buyrugiga teng 
kuchlidir. 
Izox: ruyxatlarni tuzishda. (nukta) belgisidan foydalanish (masalan cat 
(,C{ : }) yoki cat (, C.)) sonli massivlarni saklagan 

---

25 
tarkiblashtirilgan matritsa yacheykasini birlashtirishning (konkatenatsiyalashning) 
kulay usulidir. 
Matritsani burish. 
Matritsa ustida bajarilayotgan boshka bir amal (manipulyatsiya) 
matritsani bulish amalidir. Bu amalni bajarsh uchun MATLABda ikkita buyruk 
mavjud: 
B=fliplr 
(A) va 
B=flipnd 
(A) 
buyruklari. 
B=fliplr (A) buyrugi A matritsani chapdan ung yunalishga burish 
amalini bajaradi, B=flipnd (A) buyrugi esa matritsa pastdan yukori tomonga 
(teskari emasli 
??) burish amalini bajaradi. 
Misol: 
A=142536 
matritsa berilgan bulsin. B=flipnd (A) buyrugi elementlari3 6 2 51 4 
bo’lgan V matritsani yaratadi (v kamande flipnd (A) dlya konechnogo rezultata 
poryadok deystviya snizu vverx ili sverxu vniz ne vajno. Konechniy rezultat budet 
odin i tot je. Budut otlichatsya mejdu soboy lish konechniye rezultati). 
B=fliplr 
(A) 
buyrugi 
elementlari415263bo’lgan 
V 
matritsani 
yaratadi.4.4Matritsani90 0 gayaratadi.Matritsani 900 ga burish imkoniyati borligi 
xakida aloxida tuxmalish lozim. Buning uchunB = rot 90 (A) 
Buyrugidan foydalanish kerak. Bu buyruk kursatilgan A matritsani soat 
strelkasi yurishiga karshi tamonga 900 ga buradi. 
Misol: 
X
= 
1
2
3 
matritsa berilgan bulsin. Y= rot 90 (X) buyrugi bajarilishi natijasidaY=
kurinishdagi Y matritsa xosil buladi. 
Yukorida aytib utilgan maxsus operatsiyalardan tashkari MATLABda 
maxsus matritsalar tuzish imkoniyati xam bor, ya’ni avvaldan berilgan tuzilmaga 
ega bo’lgan va elementlarini tashkil etish koidalari avaldan ma’lum bo’lgan 
matritsalar tuzish imkoniyati bor. 

---

26 
Bu maxsus matritsalarni shartli ravishda iki guruxga bulish 
mumkin: a).teng elementlarga ega bo’lgan sodda matritsalar; 
b).klassik matematikada kullaniladigan maxsus matritsalar. 
Maxsus matritsalar yaratish uchun aloxida buyruklar ishlatiladi va bu 
buyruklar xakikatda avvaldan belgilangan zarur turdagi matritsani yaratadi. 
Avvaldan belgilangan turdagi yoki avvaldan belgilangan tarkibli 
matritsalarni yaratish buyruklarini kurib chikamiz. 
eye(m,n) - bu buyruk mxn ulchamli identik matritsani (ya’ni bosh 
diagonaldagielementlari 1 lardan, boshka elementlari esa 0 lardan iborat 
matritsani)yaratadi; 
linspace(a,b[,n]) - bu buyruk n elementli va elementlari [a;b] kesmada tekis 
taksimlangan matritsa yaratadi. Agar n parametri kursatilgan bulmasa, u xoldanga 
aytilmagan tartibga 100 kiymatiberiladi; 
ones(m,n) - barcha elementlari 1dan iborat bo’lgan mxn ulchamli matritsa 
yaratadi; 
rand(m,n) -elementlari (0;1) intervalda tekis taksimlangan tasodifiy 
sonlardan iborat bo’lgan mxn ulchovli am matritsa yaratadi; 
zeros(m,n) - borcha elementlari 0 lardan iborat bo’lgan mxn ulchamli 
matritsa yaratadi; 
: (ikki nukta belgisi) - elementlari anik[a;b] kesmada (intervalda) berilgan 
vektor yaratadi. 
": " Operatorini ishlatishga misol: F=23:0.7:45 - elementlari [23;45] 
intervalda (kesmada) 0.7 kadam bilan tekis taksimlangan A vektorini yaratadi. 
hilb(n) - n - tartibli Gilbert matritsasini yaratadi(Gilbert matritsasi 
elementlari H(i,j)=1/(i+j-1) formula bilan aniklanadi); 
invhilb (n) - teskari Gilbert matritsasini yaratadi; 
magic (n) - "magik kvadrat"dan iborat bo’lgan n - tartibli matritsa yaratadi. 
Bundan matritsada satr elementlariningyigindisi ustun elementlari yigindisiga 
tengdir; 
pascal (n) - Paskal matritsasini yaratadi. Paskal matritsasi - bu elementlari 
Paskal uchburchagi butun sonlaridan iborat bo’lgan simmetrik musbatmatritsadir. 
Olingan natijalarni taxlil kilish jarayonida foydalanuvchiga uni 
kiziktiradigan matritsa (yoki vektor)xakida anik (ma’lum) ma’lumotlar olish 
zaruriyati bulishi mumkin. MATLABda bundan ishlarni bajaradigan bir - necha 
maxsus funksiyalar mavjud: 
size(A) - berilganmatritsa ulchamlarini kursatuvchi ikkita elementdan 
tashkil topgan vektor - satrni kaytarib beradi: birinchi - element A matritsadagi 
satrlar sonini kursatsa, ikkinchisi - ustunlar sonini kursatadi; 

---

27 
length(A) - A vektor uzunligini kaytaradi; 
ndims(A) - A matritsadagi ulchamlar sonini kaytaradi; 
isempty(A) - mantikiy predikat bulib, berilgan massivni "bush"ligini 
tekshiradi: agar massiv "bush" bulsa (ya’ni bironta xam elementi bulmasa), u xolda 
bu funksiya "1" rakamini kaytaradi, aks xolda - "0" rakamini kaytaradi; 
isequal(A,B) - mantikiy predikat, berilgan ikkita massivning uzaro 
ekvivalentliginitekshiradi. Agar ikkita massiv bir xil ulchamlarga va bir xil 
tarkibga ega bulsa, ular ekvivalent massivlar xisoblanadi. Agar massivlar 
ekvivalent bulsa, u xolda kurilayotganfunksiya "1"ni kaytaradi, istalgan boshka 
xolda"0"ni kaytaradi; 
isnumeric(A) - mantikiy predikat, berilgan A massivning turini tekshiradi. 
Agar berilgan massiv sonli massiv bulsa, funksiya "1"ni kaytaradi, barcha boshka 
xollarda esa "0"ni kaytaradi. 
Tariflarvaatamalar. 
MATLAB - bu MatnWorks kompaniyasi tomonidan ishlabchikilgan va 
ixtiyori murakablikdagi matematik va texnik masalarni yechishga muljallangan 
kasbiy tijorat dasturlar paketi. 
Matritsa - bu ma’lum tartibdagi satrlar va ustunlar kurinishida tashkil etilgan 
sonli kiymatlar tuplamidir. 
Xulosa
MATLAB ma'lumotlarini tahlil qilish uchun mo'ljallangan kuchli va yuqori 
samarali to'plamdan farqli o'laroq, MathCad dasturi oddiy, ammo rivojlangan 
matematik matn muharriri bo'lib, ramziy hisoblar va mukammal interfeysga ega. 
MathCad bunday dasturlash tiliga ega emas va ramziy hisoblash mexanizmi Maple 
paketidan olingan. Ammo MathCad dasturining interfeysi juda oddiy va 
vizualizatsiya imkoniyatlari boy. Bu erda barcha hisob-kitoblar umumiy matematik 
shaklda ifodalarni vizual qayd etish darajasida olib boriladi. Paketda yaxshi 
maslahatlar, batafsil hujjatlar, foydalanish uchun o'quv funktsiyalari, bir qator 
qo'shimcha modullar va ishlab chiqaruvchilarning texnik yordami mavjud. Ammo 
MathCad-ning kompyuter algebrasi sohasidagi matematik imkoniyatlari Maple, 
Mathematica, MATLAB tizimlaridan ancha past. Biroq, MathCad dasturi bo'yicha 
ko'plab kitoblar va o'quv kurslari nashr etildi. Bugungi kunda ushbu tizim texnik 
hisoblashlarning xalqaro standartiga aylandi va hatto ko'plab o'quvchilar MathCad-
ni o'rganadilar va undan foydalanadilar.
Umuman olganda MATLAB 
matematikaning rivojlanishi davomida to’plangan matematik hisoblashlar bo’yicha 
tajribani o’zida mujassamlashtirgan va uni grafik vizuallash va animasiya vositalari 
bilan uyg’unlashtirilgan. MATLAB tizimi ilova qilinadigan katta hajmdagi hujjatlar 
bilan birgalikda EHMni matematik ta’minlash bo’yicha ko’p tomli ma’lumotnoma 

---

28 
(bildirgich, spravochnik) vazifasini bajarishi mumkin.MATLAB tizimidan hozirgi 
vaqtda Yevropa, AQSh, Yaponiya davlatlarida aksariyat mutaxassislar foydalanadi 
va u ko’pchilik operatsion tizimlarda, jumladan GNU/Linux, Mac OS, Solaris, 
Microsoft Windows va boshqalarda ishlaydi. MATLAB tizimi fan va texnikaning 
eng yangi yo’nalishlari bo’yicha ham juda kuchli opsrasion muhit bo’lib xizmat qila 
oladi va natijalarni yuqori darajada vizuallashtirish imkoniyatlariga egaligi bilan 
xarakterlanadi.O’zbekistonda MATLAB tizimi o’zining hisoblashlar va natijalarni 
vizuallash bo’yicha yuqori samaradorligi bilan mashhur. Lekin MATLAB tizimi 
bo’yicha o’zbek tilida adabiyotlarga talab katta bo’lishiga qaramay, ular juda kam, 
deyarli yo’q darajada. Ushbu kurs ishi bajarish natijasda MATLAB tizimining 
ajoyib imkoniyatlaridan biri bilan tanishib chiqldi va o’raganildi. Matrisalar 
murakkab matematik hisoblarda, jumladan, chiziqli algebra masalalarini yechishda 
va dinamik tizimlar hamda obyektlarni modellashda keng qo’llaniladi. Ular dinamik 
tizimlar va obyektlarning holat tenglamalarini avtomatik ravishda tuzish va 
schishning asosi bo’lib hisoblanadi