Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари



Download 41,23 Mb.
Pdf ko'rish
bet366/438
Sana02.07.2022
Hajmi41,23 Mb.
#733202
1   ...   362   363   364   365   366   367   368   369   ...   438
Bog'liq
Ганиев Парпиев тўплам 1 ҚИСМ 25 05 2022

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ: 
1.Коротич В.И. Теоретические основы окомкования железорудных материалов. М.: 
Металлургия, 1966, 312 с. 
2.Guro V.P., Safarov Е.Т., Rakhmatkarieva EG., etc. The Choice of Optimal Binder For 
Molybdenite Concentrate Granulation, Tsvetnye Metally (Non-ferrousmetals), 2016, No. 2. Pp. 68-
73; DOI:http://dx.doi.org/ 10.17580/tsm.2016.02.11 
ПОЛИВИНИЛХЛОРИД АСОСИДА ОЛОВБАРДОШ МАТЕРИАЛЛАР 
ЯРАТИШНИНГ БУГУНГИ ҲОЛАТИ 
Ҳайдарова Г.С., Мухиддинов Б.Ф., Исроилов О.И., *Нуркулов Ф.Н. 
Навоий давлат кончилик ва технологиялар университети 
*Тошкент кимё технология ИТИ 
E-mail: muhiddinov.b@mail.ru 
 
Поливинилхлорид синтетик полимерлар орасида алоҳида ўрин тутади. 
2020 йил маълумотларига кўра у дунёда ишлаб чиқариладиган полимерлар 
орасида тўртинчи ўринни эгаллаб, ишлаб чиқриш қуввати йилига 46 миллион 
тоннани ташкил этади. Бу барча ишлаб чиқариладиган полимер 
маҳсулотларнинг тахминан 16 % ини ташкил этади. Поливинилхлорид 
асосидаги деярли барча материаллар ва маҳсулотларга пластиклигини ошириш 
ва ишлов бериш ҳароратини пасайтириш ҳамда физик-механик хоссаларини 
яхшилаш учун пластификаторлар ва модификаторлар қўши-лади. Булар эса 
материалнинг оловбардошлигини сезиларли даражада камайтириб юборади. 
Поливинилхлорид қийин ёнувчан полимерлар туркумига мансуб бўлиб, ўз-
ўзини ўчириш хоссасига эга. Пластификатор ва бошқа модификаторлар 
қўшилмаган ПВХ нинг кислород индекси (КИ) - 47%, ёниш иссиқлиги - 18,4 
кЖ/кг. У фақат алангада тутиб турилганда CО, CО
2
ва HCl газлар чиқариб 
ёнади [1]. Таркибига пластификатор, стабилизатор ва бошқа модификатор-
ларнинг қўшилиши натижасида эса поливинилхлориднинг КИ 20 % гача тушиб 
кетади [2]. Бу эса ПВХ ни оловбардошлигини оширишни тақозо эта-ди. Шу 
сабабли ПВХ таркибига оловбардошлигини ошириш учун анти-пиренлар 
қўшилади 
Антипиренларнинг турлари кўп бўлишига қарамай, уларни танлашда аниқ 
назария мавжуд эмас. Уларни танлаш империк харатерга эга. Анти-пиренлар 
маълум бир талабларларга жавоб бериши, яъни улар гидролизга чидамли 
бўлиши, полимер билан композицияси ёнганда кўп тутун ва заҳарли моддалар 
ҳосил қилмаслиги, маҳсулот таннархини ошириб юбормаслиги, материалнинг 
физик-механик хоссаларини ёмонлаштирмаслиги ва поли-мерлар билан яхши 
аралашиши (уйғунлашуви) керак [3]. 
Полимерларни оловбардошлигини ошириш учун бугунги кунда асосан 
галоген, фосфор, азот тутган органик ва анорганик бирикмалар ишлатилади. 
Ноорганик антипиренлар гуруҳини алюминий гидроксид, магний гидроксид, 
аммоний полифосфатлар, қизил фосфор, сурма (III) оксид, рух оксид, кальций 


442 
карбонат ва бошқа анорганик бирикмалар ташкил этиб, бу барча ишлаб 
чиқариладиган антипиренларнинг тахминан 50 % ини ташкил этади. Бугунги 
кунда ёнувчанлиги паст, ёнганда тутун ва HCl кам ажраладиган ПВХ асосидаги 
композициялар сим ва кабелларнинг ички ва ташқи қоплама-ларини изоляция 
қилиш учун ишлатилмоқда. Композиция таркибида майда дисперсли минерал 
тўлдирувчилар - CаCО
3
, Al
2
О
3
, Sb
2
О
3
, ZnО каби антипи-ренларни тутади [4]. 
Муаллифларнинг [5-7] ишларида алюминий гидроксид ва магний 
гидроксидларнинг пластификацияланган ПВХ композицияси термик барқа-
рорлигига таъсири ўрганилганда, иккала гидроксид аралашмаси қўлланил-ганда 
синергизм кузатилиб, ПВХ пластикатининг оловбардошлиги юқори эканлиги 
аниқланган. Мис (II) гидроксиднинг қўш гидроксидлар билан аралашмаси 
таъсирида пластификацияланган ПВХ нинг термик барқа-рорлиги 5 марта 
ошганлиги ва ёнганда тутун ажралиши 25 % га камайганлиги аниқланган. Рух 
оксиднинг ПВХ га таъсири ўрганилганда полимернинг оловбардошлиги амино-
трис-метилен фосфат кислотанинг аммонийли тузи ва 50 нм ли рух оксид 
заррачалари тутган ПВХ компози-циясида юқори эканлиги аниқланган. 
Композициянинг КИ 27,5 % ни ташкил этган. Мис ва молибден оксидлари 
комбинацияси ҳам полимер оловбар-дошлигига сезиларли таъсир қилади, 
иссиқлик ажралишини камайтириши билан бирга тутун ҳосил бўлишини 
сезиларли камайтириши аниқланган. Бу типдаги антипиренларнинг асосий 
камчилиги атроф-муҳитнинг металл бирикмалари билан ифлосланишига ва 
таннархнинг юқори бўлишига сабаб бўлади. 
Галоген тутган антипиренлар барча оловбардош моддалар ичида муҳим 
ўрин тутади ва дунё бўйича барча ишлаб чиқариладиган антипи-ренларнинг 25 
% ини ташкил этади. Кўп ҳолларда хлор ва бром тутган бирикмалар 
антипиренлар сифатида қўлланилади, чунки улар нарх ва сифатнинг муқобил 
уйғунлигига эга. Фтор ва йодли бирикмалар антипирен сифатида деярли 
ишлатилмайди, чунки фторли бирикмаларнинг самара-дорлиги паст, йодли 
бирикмалар термик барқарор эмас [8]. Хлорли бирикмалардан хлорли 
парафинлар, 
гексахлорциклопентадиен, 
дихлоран, 
фуран 
ва 
гексахлорпентадиеннинг реакция маҳсулотлари антипиренлар сифатида кенг 
ишлатилади [4]. Хлорли антипиренлар нисбатан арзон ва ёруғликка чидамли, 
лекин бромли бирикмаларга қараганда барқарорлиги паст, кенг ҳарорат 
оралиғида хлор ва заҳарли мутаген газлар ажратиши, ускуналарда коррозияни 
тезлаштириши уларни ишлатишни бирмунча чекламоқда [9]. Бромли 
антипиренлар сифатида кўп ҳолларда 1,3,5 - трис-(2,3 дибромизопропил)-
изоцианурат (ФР - 930) ва тетрабромо-ди(2-этилгексил) фталат (ДП-45) 
ишлатилади. ДП -45 нинг ПВХ таркибида 15 % гача бўлиши КИ 22,4 % дан 25,9 
% гача оширади. ФР -930 антипиренни сурма (III) оксиди билан биргаликда 
қўллаш юқори синергик таъсир кўрсатади ва 2:1 нисбатда қўшилиб олинган 
композициясида ПВХ нинг КИ 22,5 % дан 28% гача ошади [8]. 
Фосфор органик бирикмалар дунё бўйича ишлаб чиқарилаётган умумий 
антипиренларнинг 20 % ни ташкил этади. Форфор органик антипи-ренлар бром 


443 
ёки хлор атомини ўз ичига олиши ва синергик фосфор органик бирикмалар 
ҳосил қилиши ҳам мумкин. Саноатда аллилпропенил фосфин оксиди (КБ-5), 
трис(1нафтил метил) фосфин оксид (К-1) ва бир қанча фосфиноксидлар, стирил 
фосфат кислота ва триазол аралашмаси (АСФК) каби фосфор органик 
антипиренлар кўп ишлатилади. Фосфор органик бирикмалар 100 масса қисм 
поливинилхлоридга 0,3 дан 2 масса қисмгача қўшилади ва бу иқтисодий 
жиҳатдан анча тежамлидир. ПВХ нинг триоктил фосфин оксид билан олинган 
композициясида антипиреннинг концентра-цияси ошиши билан ( 0,3 дан 2 гача) 
тутун ҳосил қилиш коэффициенти аввал камайиб, кейин ортади, ўз-ўзидан 
алангаланиш вақти эса 105 секунддан 50 секундгача камаяди [3,10-11]. 
Хулоса қилиб айтганда, галоген тутган антипиренлар билан олинган ПВХ 
композицияларини 
кислород 
индекси 
юқори, 
лекин 
атроф-муҳит 
ифлосланишига ва инсон саломатлигига зарарли таъсири уларни ишлатишни 
бирмунча чеклайди. Алюминий гидроксид ва магний гидроксид тутган ком-
позициялар нархи юқори эмаслиги туфайли энг кўп қўлланилади, таркибига 
рух ва мис гидроксидлар қўшилганда оловбардошлиги янада ортади, лекин 
нархни бирмунча ошишига сабаб бўлади. Фосфор органик бирикмалар эса кам 
миқдорда ишлатилиши, тутун ҳосил бўлишини сезиларли камайтириши, 
синергик фосфор органик бирикмалар ҳосил қила олиши билан аҳамиятли. 
Лекин форфор тутган бирикмаларни синтез қилиш кўп меҳнат талаб этиши, 
заҳарли ва ёнувчи оқ фосфор билан ишлашда қатор хавфсизлик чораларини 
кўриш зарурлиги ва бу полимер композицияси ва улар асосидаги 
материалларнинг таннархини ошишига олиб келиши уларни ишлатишни 
бирмунча чеклайди [11]. 
Шу сабабли анъанавий антипиренлардаги камчиликлар янги ҳар 
томонлама талабларга жавоб берадиган юқори самарадорликка эга бўлган 
антипиренлар устида изланишни тақозо қилади. 

Download 41,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   362   363   364   365   366   367   368   369   ...   438




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish