Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Wöhrle D., Schnurpfeil G., Makarov S. G., Kazarin A., Suvorova O. N. 
Practical
 
applications of phthalocyanines - from dyes and pigments to materials for
 
optical, electronic and photo-electronic devices // Макрогетероциклы. 2012.
 
№ 5 
(3). С. 191-202.
 
2.Зуев 
К. 
В. 
«Химическое 
модифицирование 
фталоцианинов
 
и их применение в гетерогенных системах» Москва 2019.Дисс.Ст 27-28. 

---

284 
3.Файзиев Ж.Б.  Бекназаров Х.С. Джалилов А.Т. Изучение электронной микроскопии и 
ик-спектрального анализа фиталоцианина меди. // Universum: 2020 № 8(77) 
 
KATALITIK XOSSAGA EGA NH
4
ZSM-5 SEOLITIGA H
2
S GAZI 
ADSORBSIYA IZOTERMASI 
Abdulxaev T.D., Kuldasheva Sh.A., Raxmatkarieva F.G. 
Namangan muxandislik-texnologiya inistituti [phone], [e-mail]. 
OʻzR FA Umuiy va noorganik kimyo instituti 
[e-mail]. 
[e-mail]. 
 
Ushbu tadqiqot loyihasida sanoatda chiqindisiz gaz ishlab chiqarish, hususan 
CO
2
, CO va H
2
S kabi gazlar aralashmasi uchun adsorbsiyasi kOʻrib chiqiladi. Ayni 
gazlar adsorbsion texnologiya uchun foydalanish mumkin boʻlgan adsorbentni talab 
qiladi. ZSM-5 seoliti metanol yoki etanolni, katta miqdordagi oktanlarga ega 
[OCH>95], uglevodorodlar aralashmasiga aylantira olish kabi noyob xossaga egadir 
[1]. Uning bunday katalitik xossasi materialning kuchli kislotaligi va 
kondensatlanuvchi birikmalar zanjirini <10 uglerod atomigacha chegaralovchi gʻovak 
strukturaga ega ekanligi bilan ta’minlanadi. ZSM-5 seolitlarning kuchli kislotaligi, 
tajribalar asosida, bu seolitlarni xarakterlovchi Si/Al yuqori nisbatiga ega ekanligidan 
kelib chiqqan [2] boʻlib, shuning xisobiga ularda katalizator vazfasidan tashqari 
adsorbentlik hususiyati ham mavjud. Ushbu ishda ZSM-5 tipidagi seolit bilan bir xil 
boʻlgan kristall tuzilishga ega, ammo kattaroq nisbati bilan ajralib turadigan 
NH
4
ZSM-5 seolitidagi H
2
S adsorbsiyalanishining differensial issiqligi yuqori 
aniqlikdagi vakuumli adsorbsion kalorimetrik qurilma yordamida boʻlchandi. Ishda 
ishlatilgan NH
4
ZSM-5 namunasi Si/Al = 72:7 nisbatga ega. 
Ma’lumki mikrogʻovakli seolitlarda adsorbsiya mikrogʻovaklari hajmiy 
toʻyinish nazariyasi (MHTN) 
mexanizmi orqali tavsiflanadi. 
Polya nazariyasi qoidalarini va 
katta 
tajribaviy 
natijalardan 
foydalanib, 
umumlashtirish 
orqali, M. M. Dubinin va uning 
hamkasblari 
mikrogʻovakli 
adsorbentlarda 
adsorbsiya 
jarayonini 
yoritish 
uchun 
potensial 
qiymat 
boʻyicha 
adsorbsion xajmni taqsimlanish 
funksiyasi 
sifatida, 
Veybul 
taqsimlanish 
funksiyasidan 
foydalanish 
imkoniyati 
mavjudligini aniqlashdi [3].
Adsorbsiya 
izotermasi 
NH4ZSM-5 цеолитида сероводород 
адсорбция изотермаси
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
-9
-7
-5
-3
-1
ln(P/P°)
а
,мм
ол
ь/
г
Эксперимент қийматлари 
МҲТН тенламаси орқали ҳисобланган нуқталар
•
1-rasm. 303 K da NH4ZSM-5 seolitiga H
2
S 
adsorbsiya izotermasi ∆-ekspertment qiymat; ▲-
MHTN tenglamasi orqali hisoblangan nuqtalar 
a, 
mmol/g

---

285 
toʻliq uch xadli MHTN tenglamasi bilan boshlangʻich tOʻyinishdan to oxirgi 
toʻyinishgacha tasvirlash mumkin deb koʻrsatdi. NH
4
ZSM-5 seolitiga vodorod 
sulfidning adsorbsiya izotermasi yarim logarifmik koordinatalarda ifodalanadi [4]. 
1-rasmda NH
4
ZSM-5 seolitiga vodorod sulfid adsorbsiyasini yarim logarifmik 
koordinata izotermasi koʻrsatilgan. Umumiy holda adsorbsiya izotermasi egiluvchan 
xususiyatga ega. Kichik bosimlarda vodorod sulfid molekulalari seolit kanallaridagi 
ammoniy ionlari bilan kuchli ta’sirlashadi. Bu natijalardan qiziqarli holat shundan 
iboratki, bir xil toʻyinishda adsorbsiya izotermasi va differensial issiqliklarini egri 
chiziqli bosqichlarida bir-biri bilan korrelyasiyasini ta’minlaydi. NH
4
ZSM-5 seolitiga 
vodorod sulfid adsorbsiyasi izotermasi uch hadli tenglama bilan toʻla ta’riflanadi 
MHTN: 
a
=0,9exp [