Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

1-GEKSIL-6,7-DIMETOKSI-1,2,3,4-TETRAGIDROIZOXINOLINNI 3-
XLORMETILBENZALDEGID BILAN TA’SIRLASHISH REAKSIYASI 
Usarova S.N., Egamberdiyev S.S., Xolmatova S.B., Saidov A.Sh.
Samarqand davlat universiteti 
E-mail: [e-mail] 
 
Sunggi yillarda butun dunyoda inson so gʻligiga xavf soluvchi eng keng 
tarqalgan xastaliklar (saraton, oʻsma) virus va bakteriyalarga qarshi biologik faol 
moddalarni ham tabiiy manbalardan ajratish ham sintetik usulda sintez qilish butun 
dunyo organik kimyogar va farmakoliklar oldida turgan dolzarb muammodirdan 
biriga aylanib ulgirgan. 
Bunday 
hossalarga 
ega 
birikmalar 
ichida 
tarkibida 
azot 
saqlagan 
kondenserlangan geterotsikllik birikmalarga alohida tuxtalmasdan boʻlmaydi, ular 
tibbiyotda preparatlar sifatida keng qoʻllanilib kelmoqda. Ular orasida izoxinolin 
qatori alkaloidlar uziga xos alohida ahamiyat kasb etadi. Shuni takidlash kerakki 
bugungi kunga qadar 4000 dan ortiq turdagi izoxinolin qatori alkaloidlari mavjud 
boʻlib, ular undan ortiq oʻsimlik oilasidan ajratib olingan [1]. Izoxinolin alkaloidlari 
asosan oʻsimliklar olamida keng tarqalgan boʻlib, tekshiruvlar natijasi shuni 
koʻrsatadiki izoxinolin alkaloidlari kamdan-kam xollarda parchalanishga oʻchraydi. 
Shu sababli ham olimlar dori vositalari tarkibiga kiruvchi izoxinolin qatori 
alkaloidlarini oʻsimliklar tarkibida aniqlash va ularni tizimli ajratib olish uchun 
qoʻshimcha tadqiqotlar olib borishni taqozo etadi. 
Bugungi kunda zamonaviy farmakologiya tadqiqotlari shuni kurasatadiki 
izoxinolin qatori alkaloidlari keng ishlatilish sohasiga ega. Xususan, izoxinolin qatori 
alkaloidlari, qon toʻxtatuvchi, bezgakka qarshi, qon bosimini normallashtruvchi, miya 
va yurak qon-tomir sistemasi spazmalarini bartaraf qilishda, oʻsamlarga qarshi, 
mikroblarga qarshi, viruslarga qarshi antiproliferativ va antiplazmadial [2] kabi 
biologik faol moddalar sifatida keng qoʻllanilib kelinmoqda. Shuning uchun ham 

---

267 
bunday sutrukturaga ega boʻlgan moddalar sintez qilish dolzarb vazifalardan biri 
boʻlib kelmoqda. 
Yuqoridagilardan kelib chiqgan holda biz ham shunga uxshash muammolarni 
hal etish maqsadida biologik faollikka ega boʻlgan 1-geksil-6,7-dimetoksi-1,2,3,4-
tetragidroizoxinolinni faolligini yanada oshirish maqsadida kimyoviy oʻzgarishi 
ustida ilmiy izlanishimizni olib bordik yani alkillash asosida yangi mahsulot sintezi 
amaga oshirildi. 
Reaksiya quyidagi sxema boʻyicha olib boriladi: 
NH +
CH
2
)
5
H
3
CO
H
3
CO
CH
3
CHO
Cl
N
CH
2
)
5
H
3
CO
H
3
CO
CH
3
CHO
DMFA
KOH
Buning uchun biz 1-geksil-6,7-dimetoksi-1,2,3,4-tetragidroizoxinolinni [3] 
DMFA da KOH muhitda 3-xlormetilbenzaldegidni 1 soat davomida 50°C haroratda 
magnit aralashtirgichda aralashtrish bilan olib borildi natijada 3-((1-geksil-6,7-
dimetoksi-3,4-digidroizoxinolin-2(1H)-il)metil)benzaldegid 
sintez 
qilindi. 
Reaksiyaning borishi YuQX asosida nazorat qilib borildi.