Inersiya kuchi-"u baribir mavjud"MI?

tezlanishningsababikuch
bo‘lsa, NSSda 
inersial kuchning sababi tezlanishdir
.
O‘quvchilar mana shu nozik farqni anglashlari uchun ba’zi masalalarni inersial va 
noinersial sanoq sistemalarda qarab chiqamiz. 
1-misol
. 
Tinch holatdan boshlab, vertikal yuqoriga tezlanish bilan harakatlanayot-
gan liftda yuk turibdi. Uning harakatini inersial va lift bilan bog‘langan noinersial sanoq 
sistemalarda qarab chiqaylik:
Inersial sanoq sistema 
 
1.
Yukning liftga 
nisbatan tez-
lanishi nolga 
teng, demak, 
yuk va liftning 
tezlanishlari 
o‘zaro teng. 
2.
Yukka ikkita 
kuch ta’sir 
qilmoqda: og‘irlik kuchi 
𝑚𝑚𝑔𝑔⃗
va 
polning normal reaksiya kuchi . 
Bu ikki kuchning natijalovchisi 
Noinersial sanoq sistema 
 
1.
Liftga nisbattan 
yukning tezlanishi 
yo‘q: 
=0.
2.
Yukka modullari 
o‘zaro teng 
bo‘lmagan, 
yo‘nalishlari 
qarama-qarshi va 
bir chiziqda 
yotgan ikkita kuch ta’sir qiladi. 
Lekin bu kuchlar jismga tezlanish 
bermayapti. Nyutonnig ikkinchi 

---

jismga yuqoriga yo‘nalgan 
tezlanish beradi. Nyutonning 
ikkinchi qonuni bevosita 
bajariladi: 
. 
Modul juhatdan 
. 
3.
va 
boshqa jismlar ta’sirida 
paydo bo‘lgan: 
–Yerning 
tortish kuchi, –polning 
elastiklik kuchi. Nyutonning 3- 
qonuni o‘rinli: yuk Yerni tortadi 
va polni deformatsiyalaydi.
qonuni bevosita bajarilmaydi. U 
bajarilishi uchun pastga yo‘nalgan 
inersiya kuchini kiritamiz 
. Shunda: 
. Ikkinchi qonun 
endi bajarilyapti. 
3.
va 
kuchlar uchun 
Nyutonning uchunchi qonuni 
inersial sanoq sistemalardagidek 
bajariladi. 
kuch hech qanday 
o‘zaro ta’sir natijasi emas, shu 
sabab bu kuch uchun Nyutonning 
uchunchi qonuni bajarilmaydi. 
Endi ko‘p tarqalgan harakat turi – aylanma harakatga doir masalalarni ko`rib chiqamiz:
2-misol
. 
Yer atrofida tekis aylanayotgan kosmik stansiya ichidagi m massali 
kosmonavt harakatini inertsial va stansiya bilan bog‘liq noinertsial sanoq sistemalarda 
o‘rganamiz: