Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

rizom ofa 
hosil qiladi. 
Bu turkum ning k o ‘pchilik turlarini 
A .m ellea 
turiga mansub deb 
hisoblanilar edi. Ularning k o ‘pchiligi 200 dan ortiqroq turlarga 
m ansub daraxtlarda saprotrof, tekinxo‘r holda tarqalgan. Bu o'rinda 
ulam ing ko‘pchiligi irsiy jihatidan aniq farqlansada “qiyofa- 
doshlari” k o ‘p.
Plyutey 
- 
Pluteus
turkumining zamburugMari daraxtlarning 
to ‘nka!ari, chiriyotgan tanasida o ‘sadi. Soyaboni q o ‘ng‘ir-kulrang 
tusda q o ‘n g ‘iroksimon, keyinchalik do‘ng, yassi ko'rinishda. Yassi 
- plastinkalari pushti rangda, har biri aloxida joylashadi. Bu 
turkum dan 
P.atricapulus
boshqalaridan keng tarqalgan. Mevatanasi 
bir m uncha katta, soyaboning diametri 4-10 sm gacha, ayrimlarida u 
20-24 sm gacha boradi. Soyaboni kulrang-jigar tusli, bandi 
ingichka, uzun.
Am anita 
- 
Amanita
turkum ida m evatana ingichka kalta, 
um um iy parda bilan o ‘raladi. M evatana kattalashgan sari bandini 
pastida qopsimon yirtiq qoladi. Soyaboni qirrasida turlicha kattalik
196

---

\ a
n ' l d i a m l a r d a g i
o q
m o m i q
b o ' l a d i .
S o y a b o n n i
vangi 
oq. 
y a s h i l r o q , k u l r a n g - s a p s a r , q i z i l - k o ' n g ' i r , q iz il b o ' l i s h i m u m k i n .
G i m e n o f o r
q o ' s h i m c h a
y o p q i c h
b i l a n
y o p i l g a n .
Y a s s i -
p l a s t i n k a l a r i y a k k a . k o ' s h i l i b o ' s g a n , b a n d p a s t i g a y o ' n a l g a n , oq 
y o k i s a r g ' i s h r a n g d a .
Bu zam burug' daraxtlarm ng ildizlari bilan mikoriza hosil 
qiladi. Juda katta m aydonlarda tarqalgan. Bu turkumda 
A.muscaria
barcha mintaqalarda uchraydi. Tarkibida xolin, muskarin alkaloidi, 
zaharli 
moddalardan 
asab 
tizimiga 
tasir 
qiluvchilari 
bor. 
A.phalloicles
turi o'lim ga olib keladigan zaharli hisoblanadi. 
Yevropa, qisman Rossiyada zam burug‘dan zaharlinish bilan o'lim ni 
ro 'y berishi 90-95 % shu turga to ‘g ‘ri keladi.
A g a rik u s - 
Agarius
turkumning mevatanalari oqdan qo 'n g 'ir- 
gacha bandi soyabonidagi yassi-plastinkalar xoli joylashadi, 
yopqichi yo'q. Bandi soyabondan oson ajraladi. Juda ko'pchilik 
turlaridagi m evatanalam ing yassi plastinkalari oq yoki pushti 
rangda bo'ladi. Vaqt o 'tishi bilan yassi-plastinkasi to'qlashib bo­
radi. Agarikus turkumining barcha turlari saprotroflar hisoblanadi.
Bu turkum dan 
A.bisporus
turi butun dunyo bo'ylab eng ko'p 
m iqdorda ekib ko'paytiriladi. Bazidiyasida faqat 2 ta bazidiospora 
hosil bo'ladi. Ular chirindiga boy tuproqlarda, qurib, nam bo'lgan 
daraxt tanalarida tarqalgan. Bu turkum ning zam burug'lari yer 
kurrasining deyarli barcha sarxadlarida uchraydi, ularni Markaziy 
Osiyoning ch o 'l va sarxadlarida ham uchratish mumkin. Agarikus- 
ning ayrim turlari AQSh, Buyuk Britaniya, Frantsiya, Daniya, 
Niderlandiya, Germaniyada maxsus qurilmalarda ko'plab o'stiriladi 
va axolining istemolida ishlatiladi. Soyabonlarining eni 2-5 sm dan 
20-25 sm gacha b o ‘ladi. U yarim shar ko'rinishda, etdor, tig'iz, 
tanasi silliq, tolasimon, oqish, biroz jigarsim on tusda bo'ladi. Bandi 
soyabonning o'rtasida birikadi. Silliq ichi g'ovak, gimenofordagi 
yassi yaproqsim on qismlari dastlab oq, yetilaborishi bilan avval 
pushti, keyin jigarrang sapsarsimon tusga kiradi. Bu zamburug' 
tuproqdagi chirindini faol parchalashi bilan harakterlanadi. Agari­
kus zam burug'lar orasida yagona qishloq x o'jalik ekini hisoblanadi.