Ў з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Миср ва Месопотамия санъати. 
Қадимги Миср цивилизацияси жаҳоннинг энг қадимий ва бой маданий 
мерослари билан машҳур. Ибтидоий даврлардаёқ Миср амалий санъатида тасвирий 
лавҳаларнинг фронтал яхлитлигига, деталларнинг реал-ҳаётий чиқишига, маълум 
тасвирий анъаналар (канонлар)нинг юзага келишига қарата тараққиёт чизиғи кўзга 
ташланади. Булар аввало ранг бўёқли энеолит даври сопол буюмларида, суякдан 
ясалган мўъжаз буюмларда, ҳайвон шоҳидан ясалган кичик ҳайкалчаларда кузатилади.
Месопотамия Кавказорти Арман тоғларидан Форс қўлтиғигача, Эроннинг 
Зачрос тоғидаги Сирия чўлларигача қадимги икки дарё (Дажла ва Еофрот) оралиғидаги 
ерлардан иборат мамлакат бўлиб, уни юнонлар Месо – “оралиқ”, потам – “дарё” 
сўзларидан қўшма сўз ясаб атаганлар. Русча “Двуречье”, ўзбекча “Икки дарё оралиғи” 
атамалари ҳам юнончанинг ўзгармаларидир. Еврот (қадимги Шумер тилида Буранун, 
аккад тилида Пуратту) 2700 км узунликдаги дарё, Дажла (Идигна) аккадча (Идиклат) – 
1900 км бўлиб, Арман тоғларидан бошланади ва қуйилиш қисмида дельталари қўшилиб 
кетади, суви Форс қўлтиғига қуйилади. 
Хетлар, Урарту, Кичик Осиё, Мидия, Ахмонийлар, Эллинизм, 
Парфия ва Сосонийлар санъати 
Хеттлар ва Мидия мамлакатлари санъати купгина ухшашликка эга. Айниқса 
шаҳарлар курилиши, қоялардаги кабрлар, накқошлик ва бошкаларда бу якинлик анча 
сезиларлидир. Улар санъатига хеттлар ва ассурияликларнинг таъсири кучли булган, 
чунки улар уртасида доимо урушлар булиб турган. Меъморчиликда етакчи уринни 
саройлар ва ибодатхоналар куриш эгаллаган, шунингдек, монументал рассомлик, 
нақкошлик хайкалтарошлик анча таракқий этган. Ҳунармандчилик ривожида ҳарбий 
куроллар ясаш ва бадиий ҳунармандчилик буюмларини яратиш етакчи урин тутган. 
Мидия учун очик майдонларда олов ибодатхоналари куриш характерли булиб, бу 
зароастризм - оташпарастликнинг ёйилиши билан боғлиқдир. Арманистондаги 
ёдгорликлар (Кармир-Блур, Эребуни, Аргиштихинили) Урарту маданияти билан 
танишишда жуда муҳим ҳисобланади. Мидия санаъти билан танишишда эса Зивиядан 
топилган хазина (эрамиздан аввалги 1Х-УШ аорлар) алоҳида урин тутади. Унга 
асосланиб "илон услуби" ҳакида тушунча олиш мумкин, бу услуб киммерийлар ва 
скифлар санъатида ҳам учрайди. 
Эрамиздан аввалги 1Х-1У асрларда Кичик Осиёда бир канча кичик давлатлар 
(Фригия, Ликия, Пафлогония) мавжуд булиб, уларнинг санъати қушни халқлар 
санъатига уз таъсирини утказди. Ўрта Осиёда юнон-бактрия, кушон, эфталит, турк 
хоқонлиги давлатлари даврларининг санъати 

---

6 
Машҳур шарқшунос Ричард Фрай қадимги Ўзбекистоннинг ўрталиқ ҳудудини 
ташкил қилган Сўғдиёнани “Марказий Осиёнинг юраги” деган эди. Ўзининг географик 
ўрнига кўра Марказий Осиёнинг ўзи ҳам Евроосиё қитъасининг маркази ҳисобланади 
ва инсоният тарихининг барча босқичларида Ғарб ва Шарқ, Шимол ва Жануб ўртасида 
тарихий-маданий, мураккаб муносабатларнинг хал қилувчи бўғини бўлиб келган.
Осиё ва Европа тушунчаларининг ўзи қадимги цивилизациянинг икки асосий 
шакли ўртасида рақобатнинг мевасидир. Бу тушунчалар Грек цивилизациясининг бир 
томондан Шарқ цивилизацияси таъсирида, иккинчи томондан скифларнинг шимолдан 
жанубга йўналган цивилизацияси таъсиридан ҳимояланиши замирида пайдо бўлган. 
Яъни Грек (Юнон) цивилизацияси ўзининг туб моҳиятини сақлаб қолиш учун бутун 
Шарқ цивилизацияси анъаналарига ўз цивилизациясини қарама-қарши қўйган. 
Қолаверса, Шимол ва шимоли-шарқ томондан қадимги скиф цивилизациясининг ўзига 
хос зооморф стили Юнон цивилизациясининг шакллантирувчи асосларига тазйиқ 
ўтказишга интилган. Натижада қадимги ва антик давр Юнон цивилизацияси ўзининг 
чегараларини белгилашга ва Осиё цивилизациясидан фарқли равишда ўз моҳиятини 
сақлаш учун Европа тушунчасини жорий этди.