8
жаҳонга танитди. Мана шундан фойдаланиб, биз ҳам олдимизга қўйиган
мақсад ва вазифаларимизни холисона фикр орқали баён этишимиз мумкин.
Ушбу ишни бажаришда «Тарих" кафедраси,
университет ахборот-
ресурс
маркази
фондларидан,
доцент
О.Назаровнинг
шахсий
кутубхонасидаги китоблардан, шунингдек, ИНТЕРНЕТ маълумотларидан
фойдаландик.
Ишнинг
тузилиши.
Мазкур
битирув-малакавий
иш
Кириш,
адабиётлар таҳлили, танланган объектлар ва тадқиқот методлари,
асосий
қисмнинг 3-та боби, хулоса ва тавсиялар, фойдаланилган адабиётлар рўйхати
ҳамда иловалардан иборат.
9
АДАБИЁТЛАР ТАҲЛИЛИ
Қадимги Месопотамия тарихига оид манбалар моддий маданият
ёдгорликлари, хўжалик хужжатлари, юридик хужжатлар, дипломатик
хужжатлар, тарихий мазмундаги ёзув ва
битиклар, шумер-аккад тилидаги
езма едгорликлар, антик муаллифларнинг асарлари ҳисобланади. Улар асосан
ХХ аср бошлари ва иккинчи ярмида рус олимларининг таржимаси асосида
чоп этилган хрестоматияларда келтирилган [38, 67, 68, 69]. Қадимги
Месопотамия цивилизациясини ўрганишда Қадимги Шарқ маданияти ва
санъати тарихига бағишланган дарслик, илмий-оммабоп нашрлар ва
монографиялар алоҳида аҳамият касб этади. Уларда қадимги дунё
халқларининг маданий тараққиётида рўй берган асосий ютуқлар акс
эттирилган. Бир мунча кенгайтирилган маълумотлар Қадимги
Месопотамия
тарихи ва маданиятига бағишланган махсус асарларда келтирилган. Улар
қаторига Э.Кленгель-Брандт, И.С.Клочков, А.Л.Оппенхейм, Н.Д.Флиттнер
китобларини киритиш мумкин. Бу муаллифлар китобларида қадимги
Месопотамия цивилизациясига ҳар томонлама тавсиф берилган, асосий
маданий ёдгорликлар ҳақида тушунча берилган [45, 47, 58, 66]. Айниқса,
Москвадаги Шарқ адабиётининг Бош таҳририяти томонидан «Шарқдаги
изсиз йўқолган маданиятлар изларидан» (
По следам исчезнувших культур
Востока
) туркумида чоп этилган адабиётлардан С. Ллойднинг «Месопотамия
археологияси»,
А.Оппенхеймнинг
“Қадимги
Месопотамия.
Йўқолган
цивилизация портрети” [50, 59]
илмий нашрларни кўрсатиш мумкин.
Бундан ташқари Қадимги Месопотамия, жумладан Қадимги
Бобилнинг ижтимоий-сиёсий ва иқтисодий ҳаёти тарихи ҳамда
Месопотамияда
ишлаб
чиқилган
ва
амал
қилган
қонун-қоидалар
Б.А.Тўраевнинг "Қадимги Шарқ тарихи", В.В.Струвенинг "Қадимги Шарқ
тарихи", М.М.Дьяконовнинг "Қадимги Икки дарё оралиғининг
ижтимоий ва
давлат тузилиши”, И.М.Дьяконов таҳрири остидаги «Қадимги Шарқ
10
тарихи»нинг
Месопотамия
тарихига
бағишланган
1-китобида,
М.А.Дандамаевнинг "Қадимги Бобилда қулдорлик» каби бир қатор
китобларда баен қилинган [64, 62, 40, 42, 36 ].
Бу адабиётларда мавзумиз юзасидан ҳам оз-оз маълумотлар мавжуд.
Шимолий Месопотамиядаги Аккад, Шумер, Ассирия, Қадимги Бобил,
шунингдек, Ироқ ҳудудида энг қадимги даврларда мавжуд бўлган Хассун,
Самарра, Халаф, Эль Убейд маданиятлари бу ерда ХХ аср 60-70 йилларида
археологик изланишлар олиб борган олимларнинг монографик асарларида,
мақолаларида ўз ифодасини топган. Жумладан, бу ҳақда Р.Мунчаев
раҳбарлигидаги
экспедиция
олимларининг
археологик
кашфиётлари
натижаларини акс эттирган илмий ишларида маълумотлар бор [57]. Қадимги
Месопотамиядаги цивилизация ўчоқларини
хорижий археологлар, жумладан
Ж.Мелларт ҳам илмий асосланган ҳолда тавсифлаб берган [56].
Қадимги Месопотамия цивилизациясининг алоҳида масалалари ва
муаммолари ХХ асрнинг турли йилларида турли нашрларда чоп этилган
илмий мақолаларда ҳам ўз аксини топган. Жумладан, Н.Я.Мерперт ва
Р.М.Мунчаевларнинг бошқа олимлар билан биргаликда олиб борилган
археологик изланишларининг натижалари мунтазам равишда чоп эттирилган
[14,15,16,17,18,19,20,21,22].
Бугунги кунда ИНТЕРНЕТ тармоғидан
фойдаланиш имконияти пайдо
бўлди [25,26,27,28,29,30,31]. Мавзу юзасидан берилган маълумотлар асосан
рус тилида бўлиб, кўплаб ўхшаш томонлари мавжуд. Шунга қарамасдан,
уларни ўрганиш ва умумлаштириш ниҳоятда қизиқарли бўлди.
Шуни таъкидлаш зарурки, ўзбек тилида дарслик, ўқув қўлланма ва
маъруза матнларидаги алоҳидла мавзуларда Қадимги Месопотамиянинг
қисқача тарихи ёритилган бўлса-да, катта ҳажмдаги махсус адабиёт ёки
тадқиқот йўқ.
