Referat mavzu: Xalqaro terrorizm va terroristik tashkilotlar. Bajardi: Hamdamova Charos

Terrorizm 

G’arb madaniyatidagi “irhob-terrorizm” tushunchasining ma’nosi haqida 

Qohira  Dorulfununi o’qituvchisi doktor Yahyo Abdulmubdiy shunday deydi: 

“”Irhob” so’zi ingliz tilida “terror” so’ziga “ism” qo’shimchasini qo’shish bilan 

(terrorism) “qo’rquv”, “dahshat” ma’nolarini ifodalaydi. Agar “terrorize” fe’li 

shaklida iste’mol qilinsa “qo’rqitdi”, “dahshatga soldi” ma’nolarini bildiradi” (4). 

“Terrorism” istilohi ilk bor G’arb madaniyatida jumhuriyatchi 

Yakobinchilar davrida, tarixiy Fransiya burjua inqilobi ushbu inqilobga qarshilik 

ko’rsatgan burjua tarafdorlari bilan qirol tarafdorlari o’rtasidagi ittifoqqa qarshi 

qo’llagan kuch ishlatish siyosati uchun iste’mol qilingan. “Reign of Terror” deb 

nomlangan bu terrorchilik oqibatida 300 000 (uch yuz ming)dan ortiq shubhali 

odam qamaldi, 17 000 (o’n etti ming) kishi qatl etildi va minglab begunoh 

kishilar qamoqxonalarda tergovsiz, mahkamasiz o’lib ketdi. 

Ba’zilar “terrorchilik” istilohi tarixning bundan-da qadimroq davrlarida 

ham iste’mol qilinganini taxmin qilishadi. Ularning fikricha, terrorchilik 

bashariyat tarixining har bir davrida jahonnning barcha davlatlarida bo’lgan va 

bo’lib kelmoqda. Yunonlik tarixchi Ksenofon (Xenophon –  meloddan avval 

(m.a.) 430-349 yy.) G’arb madaniyati haqida so’z yuritar ekan, ruhiy ta’sirlarning 

urushga, terrorchilikning esa xalqlarga o’tkazadigan ta’siri haqida to’xtalib o’tadi 

(5). 

---

* Tiberius (Tiberius – 14-37 yy.) va Kaligula (Caligula – 37-41 yy.) singari 

ba’zi Rim hukmdorlari o’z saltanatlariga qarshi bo’lganlarni bo’ysundirish uchun 

zo’ravonlik, mol-mulklarni musodara qilish va o’lim jazosini qo’llar edilar. 

* Germaniyada Adolf Gitler tuzgan fashistlar hukumati, Sovet Ittifoqida 

Iosif Stalin boshliq kommunistlar hukumati kabi ba’zi hukumatlar terrorchilikni 

o’z siyosiy rejalarining ajralmas bir bo’lagi deb hisoblaganlar. Shuning uchun 

ham, iqtisodiy, siyosiy va madaniy manfaatlarni ro’yobga chiqarish uchun 

g’oyaviy-ideologik pardalar ortida davlat terrorchiligini amalga oshirganlar. 

* Jahonda yuzlab terrorchilik uyushmalari mavjud. Ular ichida eng ko’zga 

ko’ringanlari: Olmoniyadagi “Bader maynxuf”, Italiyadagi “Qizil gvardiya”, 

Yaponiyadagi “Qizil Armiya”, Irlandiyadagi “Respublikachilar Armiyasi”, 

Perudagi “Nurli tuproq” va Bask orolidagi “ETA” uyushmasi. “ETA” – 

g’arbliklarning aytishicha, yigirmanchi asr tarixidagi eng mashhur terrorchilik 

uyushmasi hisoblanadi. 

Amerika Qo’shma Shtatlari ham qora tanlilarni va o’zgacha fikrlovchilarni 

yo’q qilish bilan dong taratgan “Kukluksklan” tashkiloti kabi jahondagi yuzlab 

terrorchilik uyushmalariga in bo’lib kelgan. 

Yahudiylar ham tarixdagi ilk terrorchilik uyushmalarining o’chog’i bo’lib, 

jahondagi eng mashhur “Hagana”, “Argun” va “Shtern” nomli terrorchilik 

tashkilotlarini tuzgan xalqdir.Hatto Isroil davlatining o’zi –  bashariyat uchun 

benazir terrorchilik timsoliga aylanib qoldi.Bu haqiqatni ochiq idrok etish uchun 

Isroil davlati tashkil topganidan beri qo’l urgan og’ir jinoyatlarga bir nazar 

tashlash kifoya. 

* Sosiolog Aleks Shmidtning terrorchilik tushunchasiga oydinlik kiritish 

uchun yuzta mutaxassis va olimga bergan savollariga olgan javoblar, uning 

siyosiy terrorchilik haqida yozgan kitobida (1983 yil) mavjud. Uning so’rovlariga 

mazkur mutaxassislar bergan javoblarning mushtarak xulosasi quyidagicha: 

---

- terrorchilik – aniq cheklangan mohiyatga ega bo’lmagan tushunchadir; 

- birta’rifningo’zibuistilohningbarchama’nolariniqamrayolmaydi; 

- 

turlita’riflarterrorchilikningturliqismlarigamushtarakbo’lib, 

ukimgaqaratilganekanigavaqurbonlarigaqarabbelgilanadi. 

“RobitatulOlamilIslamiyya” (IslomOlamiLigasi) 

qoshidagiIslomiyFiqhUyushmasi 

“terrorchilik”ni: “Terrorchilik 

– 

shaxslaryokijamoatlaryoxuddavlatlartarafidaninsonningdini, 

qoni, 

aqli, 

molivanomusigaqarshiishlatiluvchizo’ravonlikdir.  Terrorchilik  –  qo’rqitish, 

ozorlash, 

tahdidsolish, 

nohaqo’ldirishvaYeryuzidabuzg’unchilikyoyishningbarchaturlarinio’zichigaoladi

”- debta’rifladi. 

Bundantashqari, 

g’arblikmutafakkirolimlarvatashkilotlar 

“terrorchilik” 

haqidao’nlabta’riflaraytganbo’lib, 

ularningbarchasi 

“Siyosiymaqsadlarniro’yobgachiqarishyo’lidaqonuniybo’lmagankuchvatahdidniis

hgasolish” ta’rifidamushtarakdir. 

ShundayolimlardanbiriJonatanUayt, 

terrorchilikkaoidmavzugakirishishishdanavval 

(1991 

yil) 

unisiyosiyyo’nalishlartarafidantushunishbilankifoyalanmasligimizzarurliginiuqtir

adi.Chunkisosiologiyafanibumavzugakattae’tiborbermoqdavaterrorchiliktushunch

asiningyagonata’rifiyo’qekaninita’kidlamoqda. 

ShuninguchunhamJonatanUaytterrorchilikniturlita’riflarnio’zichigaolgano’lchovl

arbilanta’riflashkerak, debtaklifqiladi: 

- 

terrorchilikningoddiyvasoddata’rifi. 

Ya’ni, 

“xavftug’dirishvayo’nalishnio’zgartirishmaqsadidagizo’ravonlikvatahdid”; 

---

-  terrorchilikta’rifiuchunqonuniyqolip-o’lchov.  Ya’ni, “terrorchilik  – 

qonunnipoymolqiladiganvadavlattarafidanjazolashnitaqozoetadiganjinoiyzo’ravo

nlik”; 

- 

terrorchilikningtahliliyta’rifi. 

Ya’ni, 

harbirterrorchilikortidaturganmuayyanijtimoiyvasiyosiyomillar; 

- 

davlatningterrorchiliknihimoyaqilishita’rifi. 

Ya’ni, 

ayrimguruhlarningayrimdavlatlarpanohidaboshqadavlatlargahujumqilishuchunterr

orchilikqilishlari; 

- 

davlatterrorchiligiuslubi. 

Ya’ni, 

davlathukumatiningo’zfuqarolariganisbatanterrorchilikfoliyatidabo’lishi.(Isroilbu

ngayaqqolmisolbo’laoladi). 

Xalqaroterrorchilikningyoyilishigayordamchibo’lganbuomillardantashqari, 

hozirdayangiomillarhampaydobo’lganki, 

ularterrorchilikningxalqaroxatarlariniyanadaoshiradi.Masalan: 

ko’plabdavlatvahukumatlarningxalqaroterrorchilikuyushmalaribilanhamkorlikqili

shi, 

xalqaroterrorchilikuyalarivatiziminingsaratonkasalligidekyopirilishi, 

buuyushmalarningyangivarivojlangantelekommunikasiyatizimidanma’lumotlarto’

plashuchunustalikbilanfoydalanishihamdataraqqiytopganilmiyjihozlarbilanta’minl

anishikabi. 

Buuyushmalarningbarchasig’arbterrorchilikuyushmalaribo’lib, 

ularninga’zolariIslomdinigamansubemasdir. 

Bugungi kunda yurtboshimiz tashabbuslari bilan, mustaqil 

O`zbekistonimizda olib borilayotgan ishlar samarasi o`laroq, yurtimiz tinch, 

osmonimiz musaffo. Davlatimizda yuqorida qayd etilgan terroristik tashkilotlarni 

tuzish, tashkil etish va ularga amaliy va moddiy yordam ko`rsatish qat`iyan man 

etiladi. Bu haqda bosh qomusimiz Konstitusiyamizda ham belgilab 

qo`yilgan.“Konstitutsiyaviy tuzumni zo`rlik bilan o`zgartirishni maqsad qilib 

---

qo`yuvchi, davlatning suverenetiga  tahdid  soluvchi noqonuniy tashkilotlarni 

tuzish man etiladi”,- 57-modda.