Бизнес вa тaдбиркорлик олий мaктaби

BoardPacks
, 
BoardPad
, 
BoardVantage
, 
Accelus 
Boardlink
, 
Diligent BoardBooks
каби амалий дастурлар яратилган. Шунингдек, 
электрон жадваллар, матн муҳаррирлари ва маълумотлар базаси амалий 
дастурлари 
билан 
жиҳозланган 
директорлар 
кенгаши 
(кузатув 
кенгаши) порталлари ҳам кенгаш аъзоларига ахборотни онлайн тарзда олиш ва 
ҳисоботларни осонликча қоғозга ўтказишга имкон беради.
2
Таҳлилларга кўра, ҳозирги пайтда Ўзбекистон корпоратив бошқарув 
тизимини ривожланишининг муайян ижобий жараёнларига қарамасдан, 
акциядорлик жамиятларида самарали корпоратив бошқарувни амалга оширишда 
рақамли технологиялар, ахборот-коммуникация технологиялари салоҳиятидан 
фойдаланиш даражаси жуда пастлиги аниқланди. Бунинг асосий сабаби 
корпоратив бошқарув тизимида рақамли технологиялардан фойдаланиш бўйича 
муайян қонунчилик базасининг етарли эмаслигидадир. Бунинг учун, албатта, 
корпоратив қонунчиликни такомиллаштириш ёки унга акциядорлик 
жамиятларини 
бошқаришда 
рақамли 
технологиялардан 
фойдаланиш 
шароитларини белгилаб берувчи нормаларни киритиш, шунингдек, бевосита 
акциядорлик 
жамиятлари 
томонидан 
рақамли 
технологиялардан 
фойдаланишларини рағбатлантирувчи ҳукумат даражасида қатор чора-
тадбирларни белгилаш ва амалга ошириш талаб этилади. 
Мисол сифатида, Корпоратив бошқарув кодексида акциядорларнинг ҳуқуқ 
ва қонуний манфаатларини амалга оширилишини таъминлаш учун 
акциядорларнинг умумий йиғилишида шахсан иштирок эта олмайдиган 
акциядорлар учун электрон почта орқали (электрон рақамли имзо билан 
тасдиқланган ҳолда) овоз бериш имконияти ва шароитини яратиш кўзда 
тутилган. Бироқ, “Акциядорлик жамиятлари ва акциядорлар ҳуқуқларини ҳимоя 
қилиш тўғрисида”ги Қонуннинг 70-моддасига мувофиқ, акциядорларнинг 
умумий йиғилишида кун тартиби масалалари бўйича овоз бериш овоз бериш 
1
Ашуров З. Акциядорлик жамиятларида корпоратив бошқарув самарадорлигини оширишда замонавий АКТ дан 
фойдаланиш имкониятлари. // “Biznes-Эксперт” журнали. – Тошкент, 2018. - №11. – Б. 10-13. 
2
Tricker B. Corporate Governance, Principles, Policies, and Practices, Third Edition, Oxford online resources center, 
2012 – P. 520. 

---

68 
бюллетенлари орқали амалга оширилиши белгиланган. Бундан кўринадики, агар 
умумий йиғилишда овоз бериш бюллетенларидан фойдаланиш қонуний норма 
бўлса, электрон почта орқали овоз бериш тартиботи қонун нормаларида кўзда 
тутилмаган. Натижада, Корпоратив бошқарув кодексини қабул қилган 
акциядорлик жамияти олдида дилемма, яъни мушкул муаммоли вазият пайдо 
бўлиши мумкин: қонунда белгиланганидек овоз бериш бюллетенидан 
фойдалансинми ёки кодекс тавсияларига риоя этиб, электрон овоз беришни 
ташкил этсинми? 
Бундай вазиятда акциядорларнинг умумий йиғилишида шахсан иштирок эта 
олмайдиган акциядорлар учун электрон почта орқали овоз бериш имониятини 
ҳуқуқий жиҳатдан таъминлаш учун “Акциядорлик жамиятлари ва акциядорлар 
ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида”ги Қонунга “электрон овоз бериш 
бюллетени” тушунчасини киритиш ва ундан фойдаланиш шароитини белгилаб 
берувчи нормаларни жорий этиш талаб этилади.
Фикримизча, Ўзбекистон акциядорлик жамиятларида корпоратив бошқарув 
самарадорлигини 
оширишда 
замонавий 
рақамли 
технологиялар 
имкониятларидан кенг фойдаланишни таъминлаш мақсадида акциядорлик 
жамияти даражасида қуйидаги тадбирларни амалга ошириш мақсадга мувофиқ: 
- акциядорлик жамияти қимматли қоғозларини эмиссия қилиш олдидан 
интерактив Интернет-форумларини ўтказишни йўлга қўйиш. Мазкур 
кўринишдаги виртуал учрашувлар акциядорлик жамиятининг истиқболдаги 
фаолияти тўғрисидаги маълумотларни бериш орқали потенциал акциядорларни, 
инвесторларни жалб қилишга ёрдам беради; 
- узоқ масофаларда жойлашган кузатув кенгашлари ва бошқарув аъзолари 
ўртасида онлайн йиғилишларни ва видеоконференцияларни муайян амалий 
дастурлар ёрдамида ўтказиш амалиётини жорий этиш. Шунга ўхшаш онлайн 
тадбирлар акциядорлик жамиятининг ресурсларидан самарали фойдаланишга 
имкон беради; 
- акциядорларнинг 
умумий йиғилишда иштирок этишига сунъий 
тўсиқларни олиб ташлаш учун сиртдан электрон тарзда овоз бериш, шу 
жумладан умумий йиғилиш материалларини электрон тарзда тарқатиш ва 
овозларни ишончли тасдиқлаш тизимларидан фойдаланишни жорий этиш. 
Бундай тизимни жорий қилиш акциядорлари сони мингдан ортиқ бўлган 
акциядорлик жамиятлари учун қоғоз сарфини тежашга ҳамда акциядорлар учун 
кун тартиби бўйича тез овоз бериб, натижаларни тезда билиб олишга имкон 
беради; 
- акциядорлик жамиятининг йиллик интерактив ҳисоботларини тузиш ва 
уларни корпоратив веб-сайтда жойлаштириш. Мазкур электрон ҳужжатлар 
фойдаланувчилар (инвесторлар, акциядорлар ва х.к.) га молиявий ҳисоботларни 
Excel-жадвалига ўтказиб таҳлил қилишга ҳамда гиперматнли ҳаволалар орқали 
корпоратив веб-сайтнинг бошқа саҳифаларига ўтишга имкон беради; 
- акциядорлик жамиятининг бошқарувчанлигини ошириш ҳамда корхона 
ишлаб чиқариш жараёнларини автоматлаштириш учун ERP (ингл. 
Enterprise 
Resource Planning
) корпоратив ахборот тизимларини жорий этиш. Бундай 
корпоратив ахборот тизимлари корхона фаолиятининг асосий молия-хўжалик 

---

69 
кўрсаткичларини мониторинг қилиш, таҳлил этиш ва визуаллаштириш 
имкониятларини беради; 
- акциядорлик жамиятида рақамли технологияларни ривожлантириш 
вазифасини бажарадиган Ахборот технологиялари бўйича директор лавозимини 
жорий этиш. Бундай лавозимнинг ҳуқуқий асоси бўлиб Вазирлар 
Маҳкамасининг 2017 йил 4 октябрдаги 795-сонли қарор билан тасдиқланган 
“Хизматчиларнинг асосий лавозимлари ва ишчи касблари Классификатори” 
ҳисобланиб, унга биноан акциядорлик жамияти ўз бошқарув тузилмасида мазкур 
лавозимни жорий этиши мумкин.
Хулоса қилиб айтганда, корпоратив бошқарув тизимига замонавий рақамли 
технологияларни жорий этиш ва улар имкониятларидан кенг фойдаланиш 
корпоратив бошқарув самарадорлигини муҳим даражада ошишига, акциядор ва 
бошқарув органлари ўртасидаги ўзаро алоқани унумли ташкил этишга, корхона 
раҳбарияти ва кузатув кенгаши аъзоларига корхона молия-хўжалик фаолиятига 
оид объектив ахборотни реал вақт режимида олиб, корпоратив қарорларни 
оператив тарзда қабул қилишга, натижада корхонанинг рақобат устунлигини 
таъминлашга имкон беради.