Ichki kasallikiar

5 .5 .3 . B ron xial a stm a
Bronxial a s tm a infeksion, allergik kasallik b o ‘lib, b ro n x la r 
muskulaturasi tortishib, qisqarishi natijasida od a m n in g birdan nafasi 
qisib, b o ‘g ‘ilib qolishi, keyin yoMalib yopishqoq balg‘a m tashlashi
113

---

bilan xarakterlanadi. N afas chiqishining qiyinlashishi bu xurujning 
xarakterli xususiyatidir. Bu xurujlar o ‘z - o ‘zidan qaytalaydi. Ba’zi 
be m orlarda ular yilning m a ’lum davrida paydo b o ‘ladi. Xuruj soni 
turlicha boNadi. Sutka davom ida bir necha m artadan bir necha kun, 
hatto hafta davom ida bir-ikki m artagacha.
X uruj intensivligi h a m t u rlic h a — nafas p a y tid a boN adigan 
ko ‘ngilsiz sezgidan b o ‘g ‘ilishi kabi og bir holatgacha b o l a d i . K asal­
lik e n d i b o s h la n a y o tg a n id a b o ‘g ‘ilish xuruji b ir n e c h a m in u t d a n
bir n e c h a soatgacha davom etadi. Biroq, b e m o r la r astm atik h o la t­
d a n b ir n e c h a sutka d a v o m id a c h iq a o lm a y d ig a n h o lla r h a m r o ‘y 
be ra d i.
Etiologiyasi.
Bronxial a stm a etiologiyasida allergiya — turli 
m o d d a la r (allergenlar) t a ’siriga o rg a n iz m n in g o d a td a n tashqari 
sezgir boNib qolishi katta aham iyatga egadir. O ziq-ovqat m ah s u - 
lotlari, m asalan, tux u m , shokolad, q u lupnay, baliq va boshqalar, 
hidli m o d d ala r, p ic h a n , g u lla m in g m a y d a - m a y d a zarralari, uy 
hayvonlarining m o ‘ynasi, shun in g d e k , bakteriyalarning p a rc h a - 
lanish m ahsulotlari allergenlar b o ‘lishi m u m k in . Nafas organlarida 
infeksiya o ‘c hog‘i b o ‘lsa, organizm ning sensibilizatsiyalanishiga y o ‘l 
ochib, kasallikning avj olib borishi va o ‘tishiga katta ta ’sir ko‘rsatadi. 
Shu bois bronxial astm a xurujlari ko ’p in ch a respirator infeksiyadan 
keyin boshlanadi.
K a s b - k o rg a a l o q a d o r b a ’zi o m il la r h a m a lle rg e n b o ‘lishi 
m u m k in . Kasallik uzoq d a v o m e tg a n d a b e m o r la r faqat uning 
sababchisi boMgan oqsil m oddaga em as, balki bir q a to r boshqa 
t a ’sirlovchilarga (sovuq havo, turli yoqimsiz hidlar, psixik q o ‘zgbalish 
va h.k.) h a m sezgir b o ‘lib q olisha di. A s tm a n in g s o f reflektor 
xurujlari h am m a ’lum b o i i b , ular b u ru n , xonalar, bronxlar, ovqat 
ha z m qilish y o ‘li h a m d a ta n a n in g bo sh q a yerlarida joylashadi, 
astm ogen z o n a la r deb ataluvchi zon a la rn in g t a ’sirlanishi natijasida 
p a y d o b o l a d i . Y u q u m li kasalliklar, y u q o ri nafas y o l l a r i n i n g
yalliglanishlari, zotiljam, bronxitlar h am bronxial astm a paydo 
b o l is h i d a m u h im aham iyat kasb etadi.
Klinikasi.
Bronxial a s tm a xuruji k o ‘p in c h a t o ‘s a td a n , kechasi, 
h e c h q a n d a y o ld in d a n b o l a d i g a n a lo m a tla rsiz bosh la n a d i. Agar 
b o ‘g ‘ilish kechasi r o ly bersa, b e m o r la r k o bp i n c h a o c h iq o yna 
oldiga kelishlari yoki tashqariga chiqishlari lozim . Bu hoi havo 
yetishmasligini biroz yengillashtiradi. Ba’zan xuruj vaqtida b e m o r ­
lar n a fa s o lis h n i y e n g illa s h tiris h u c h u n k a ra v o t qirra si yoki
114

---

o ro m k u rs ig a a stm a tik la r u c h u n xos b o ‘lgan h o la td a o ‘tiradilar. 
Q o ‘llari bilan tizza yoki o ro m k u rs i tu tq ic h ig a tiralib, yelkani 
q im irla tm a slik im koniga ega b o i i s h a d i va u n in g k o ‘m agida yor- 
d a m c h i nafas m u sh a k la rid a n foydalanishadi.
Bem orlarning tashqi k o ‘rinishi uning iztirob chekayotganini 
ifodalaydi. Nafas sur’ati m inutiga 8— 12 ta. B em or qisqa-qisqa nafas 
oladi. N afas b o ‘lin ib -b o ‘linib turadi va b e m o r xuddi havoni og ‘zi 
bilan tutayotgandek tuyuladi. Nafasni qiynalib va c h o ‘zib chiqaradi. 
H ushtak ovozini eslatuvchi xirillash uzoq d a n eshitiladi. Xuruj uzoq 
d a v o m e tg a n d a yuz kerkib ketadi, te r bosadi, k o ‘karadi, q o ‘l- 
o yoqlar muzlaydi. Xuruj oxirida yopishqoq, oyn a sim o n balgbam 
ajratuvchi y o ‘tal paydo b o ‘ladi.
Xuruj vaqtida tan a harorati o ‘zgarmaydi. K am dan kam hollarda 
u 38°C g a c h a k o ‘tariladi. T a n a harorati ko btarilganda b e m orning 
ahvoli asta-sekin yaxshilana boradi va b o ‘g ‘ilish xuruji tugaydi. Xuruj 
tugag a n d a n s o ‘ng harorat m e ’yorga qaytadi.
Xuruj vaqtida b e m o r k o ‘z d a n kechirilsa, uning nafas olish 
fazasida t o ‘xtab qolgandek tuyuluvchi kengaygan k o ‘krak qafasini 
k o ‘rish m u m k in . 0 ‘pkaning pastki chegarasi pastga tushgan, ular 
ekskursiyasi kuchli chegaralangan. Perkussiya vaqtida o ‘pka ustida 
qutichasim on tovush eshitiladi. Eshitib ko‘rilganda o ‘pkaning barcha 
q ism id a k o ‘p m iq d o r d a q u r u q h u s h ta k s im o n xirillash m avjud 
b o ‘lib, ular, asosan, nafas chiqarish vaqtida eshitiladi.