Ichki kasallikiar

Qon tupurish.
Bu nafas a ’zolari kasalliklarining asosiy va jiddiy 
a lom a tla rida n biridir. U kuchli y o ‘tal m ah a lid a bronxlar c h o ‘zilib, 
kengayib qolgan paytlarda (bronxoektazlarda) q o n tom irlarining 
yorilishi, o ‘pkadagi yiringli jara y o n (abssess)lar sil, xavfli o ‘sma 
tufayli o ‘pka t o ‘qimasi butunligi buzilishining natijasidir. O z qon 
tu p u ris h h a m xavfli h isoblanadi, c h u n k i u sh o sh ilin c h c h o ra -
tadbirlar k o ‘rishni talab e tadigan, b e m o r hayotiga xavf soladigan 
o ‘pkadan qon oqishiga aylanib ketishi m um kin. 0 ‘pkadan ko ‘pincha 
kuchli y o ‘tal paytida q o n oqadi. Q o n rangi qip-qizil, k o ‘pikli, 
ishqoriy reaksiyali boMib, ayni vaqtda o ‘p k a d a n q o n oqishidan 
farqli ravishda, m e ’d a d a n q o n o q q a n d a qusish, k o ‘ngil aynishi 
kuzatiladi. Q o n ovqat bilan aralashgan, t o ‘q rangii, b a ’za n ivib 
q o luvcha n b o l a d i . M ilklar va h a lq u m d a n qon oqayotganini istisno 
qilish m aqsadida, o g kiz b o ‘shlig‘i va h a lqum ni sinchiklab k o ‘zdan 
ke c hirish lozim . M ilklar, b o d o m c h a bezlari va b u r u n h a m d a
h a l q u m d a n o q a y o tg a n q o n s im o n suyuqlik p u s h ti, jig a rra n g li, 
shilimshiq b o ‘ladi.
O g‘riq.
N afas organlari kasalliklarida o g ‘riq, asosan, plevra 
shik a stla n g a n d a p a y d o b o ‘ladi. F a qa t o ‘pka to 'q im a si shikast­
langanda, o d a td a , og ‘riq b o ‘lmaydi yoki kam b o ‘ladi. Q u ru q plev- 
ritlarda plevral og ‘riqlar yallig‘langan plevra pardalarining bir-biriga 
ishqalanishida kuzatiladi. O g'riq bu vaqtida k o ‘krak qafasida b o ‘lib, 
ayniqsa, uning yonbosh qism larida kuchli seziladi. Agar faqatgina 
diafragmal plevra shikastlangan b o ‘lsa, og'riq ko ‘p in c h a qorinda 
b o ‘ladi. Plevral og ‘riqlarning xarakterli belgisi, ularning nafas olish 
vaqtida, ayniqsa, c h u q u r nafas olish vaqtida kuchayishidir. Bu 
o g ‘riq y o ‘tal vaqtida yana h a m kuchayishi m um kin.
O 'p k a kasalliklarida kasallik plevraga o ‘tgan hollarda, m asalan, 
o 'pka yallig‘lanishi, o ‘pka infarktida og‘riq paydo bo'ladi. 0 ‘pkadagi 
xavfli o ‘s m a (saraton) plevraga o ‘sib o ‘tganda yoki u plevraning 
o ‘zida p a y d o b o ‘lg an d a kuchli o g ‘riq p a y d o b o ‘ladi. S p o n ta n
p nevm otoraksda kuchli y o ‘taldan keyin u n in g hosil bo'lishi paytida 
y o n b o sh d a kuchli o g ‘riq paydo boMadi va u kuchli nafas qisishi 
bilan o ‘tadi. Plevrit tuzalib ketgach, b a ’z an plevra pardalari bir- 
biriga yopishib qoladi va ular uzoq vaqt u n c h a kuchli b o l m a g a n , 
lekin vaqt-vaqti bilan kuchayib turuvchi o g ‘riq keltirib chiqaradi.
105

---

5.3. N afas olish a ’zolari kasalliklarini tekshirish
K o ‘zdan kechirish.
K o ‘zdan kechirish tashxis q o byish u c h u n
m u h im bir q a n c h a m a ’lum otlarni q o ‘lga kiritishga im kon beradi. 
C h u n o n c h i , bronxial a s tm a d a b e m o r o ‘rin d a o ‘tirib, q o ‘llarini 
u ning chetiga tirab olgan b o ‘lishadi. Labi, yuzi, q o i l a r i n i ko fckarib 
ketgani (sianoz) gazlar alm ashinuvi buzilganini k o ‘rsatadi.
Z otiljam da isitmalab yotgan kasallarning yuzi qizarib tursa, 
a n c h a d a n beri davom etib kelayotgan kasallikda b e m o rn in g rangi 
oqarib ketgan boMadi. G e rp e s toshm asi, ya'ni u c h u q k o ‘p in ch a
lab yoki burun qanotlarida joylashadi va gripp, pnevmoniya, isitmada 
uchraydi. Burun qanotlarining kerilib turishi nafasning qiyinlashib 
qolganini ko ‘rsatadi.
Yuz kerkkanligi hadeb yo^tala berishga bogMiq boNadi. Bo‘yinning 
kalta bo lis h i emfizema bilan og‘rigan kasallarga xarakterlidir. Bo‘yin 
v e n a la rin in g kengayib ketganligi va urib tu rish i v e n o z bosim
k o ‘tarilib, yurak faoliyatining a n c h a izdan c h iqqanini k o ‘rsatadi. 
O bpka kasalliklarida ko‘krak qafasi kengayib ketgan (o‘pka emfizemasi 
bilan o g brigan b e m o rlarn in g b o c h k a sim o n k o ‘krak qafasi) yoki 
yassilanib qolgan b o ‘lishi m u m k in (silda uchraydigan «paraliptik» 
k o lkrak). K o ‘krak qafasining bir t o m o n d a ichga tortilib turishi 
s u ru n k a li p n e v m o n i y a la r d a h a m d a p le v r itla r d a n keyin o ‘pka 
bujmayib qolgan paytlarda k o ‘rilsa, uning d o ‘m bayib turishi eks­
sudativ plevrit, p nevm otoraksda uchraydi. B undan tashqari, b o byin 
va gavdaning yuqori qismi shishib qolgan boNishi m um kin. U m urtqa 
pog‘onasi bir to m o n g a (skolioz) yoki orqaga (kifoz) keskin qiy- 
shayib qolgan b o ‘lsa, nafas va y u ra k -q o n to m irla r apparati funk- 
siyasi izdan chiqishi m um kin.