Pedagogs international research journal

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 
Volume-8, Issue-4, April - 2022
 
264 
yuritilganda foydalanilgan lingvistik terminlar ham mos kelmaydi. O’zbek tili gap 
qurilmasida negativlik kesim vazifasida kelgan fe’lning bo’lishsizlik shakli 
-ma 
affiksini qo’shilishi yordamida, barcha zamon shakllari orqali ifodalanishi mumkin: 
yozmayapti, yozmaydigan, yozmagan, yozmadim, yozmayman 
va boshqalar. 
Ravishdoshning bo’lishsizlik shakli ikki xil usul bilan ifodalanadi:
a) asosiy fe’lning inkor shakli yordamida: 
Ko’rgani kelmadi 
b) to’liqsiz fe’l 
“emas ” 
yordamida: 
Toqqa o’ynagani emas
, 
ish bilan chiqdik. 
Undan tashqari harakat nomini ifodalovchi so’zlarning bo’lishsizlik shakli 
-
maslik 
affiksi bilan yasaladi: 
aytmaslik, bormaslik. 
Fe’l birikmalarida, ya’ni tayanch 
element mustaqil fe’l va ko’makchi fe’l birikmalarida bo’lishsizlik shaklini 
ifodalash quyidagicha bo’ladi:tayanch yoki mustaqil fe’lga 
-ma 
bo’lishsizlikni 
ifodalovchi affiksni qo’shish yordamida: 
yozmay tur;
1) bo’lishsizlikni ifodalovchi 
-ma 
bulishsizlik affiksi yordamchi fe’lga 
qo’shilishi yordamida yasaladi: 
yoza ko’rma. 
2) bo’lishsizlikni ifodalovchi 
-ma 
affiksi ham mustaqil va ko’makchi fe’llarga 
qo’shilishi yordamida ifodalanishi mumkin: 
yozmay qo’yma. 
Bu borada qayd etish joizki, bo’lishsizlikni ifodalovchi affiks mustaqil 
va ko’makchi fe’llarda bir vaqtning o’zida qo’shilib ishlatilganda tasdiq yoki 
bo’lishli ma’noni ifodalaydi: 
aytmay qo’ymadi-aytib qo’ydi; bilmay qolmadi-bilib 
qoldi. 
To’liqsiz fe’l emas esa faqat bo’lishsizlik ma’nosini ifodalaydi. Ammo shuni 
ta’kidlash zarurki, bo’lishsizlikni ifodalovchi 
-ma 
affiksi gapda harakatni 
ifodalovchi elementlarda bo’lishsizlikni ifodalasa, to’liqsiz fe’l 
emas 
nafaqat ish-
harakatni ifodalovchi elementlarning bo’lishsizligini, balki predmetning, sifatning, 
sonning ham bo’lishsizlik ma’nosini ifodalash uchun xizmat qiladi: 
daraxt emas, 
katta emas
. 
o’nta emas
, 
kelgan emas 
va hokazolar. To’liqsiz fe’l 
emas 
mustaqil 

---