Pedagogs international research journal

Key words:
category of negation, mononegation, polynegation, auxiliaries 
verbs, positive, negative.
 
Ingliz va o’zbek tillarida negativlik kategoriyasining ifodalanishi 
Negativlik qadim zamonlardan beri mavjud bo’lgan til kategoriyalari qatoriga 
qo’shiladi. Shuning uchun ham lingvistik negativlikning mohiyatini to’liq tushunish 

---

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 
Volume-8, Issue-4, April - 2022
 
260 
uchun uning tarixiy taraqqiyot yo’llariga va uning ifodalanish tarixiga e’tibor berish 
lozim.
Qadimgi ingliz tili gaplari qurilmasida bir vaqtning o’zida bir gap tarkibida bir 
nechta negativ elementlar ishlatilgan, uni polintegativlik qurilma deb atash mumkin. 
Polintegativlik qadimgi ingliz tilida 
‘’ne’’
inkor yuklamasining birikishi, inkor 
olmoshlari, inkorni ifodalovchi ravishlar va inkor bog’lovchilar yordamida 
namoyon bo’lgan negativlikning ifodalanishida asosiy vosita inkor yuklama “ne’’ 
hisoblanib, u fe’ldan, olmoshdan yoki ravishdan qo’llaniladi.
“
ne
” inkor yuklamasi 
beon (w
æ
sen) b’lmoq
fe’lidan, 
habben- ega bo’lmoq
fe’lidan, 
willan-xohlamoq
fe’lidan oldin kelib quyidagicha fe’llarga birikadi: ne+is> 
nis; ne+ wæs>ns; ne +wæs>næs; ne+wæron>næron; ne+hade>nadde; ne+hað>hað; 
ne+will>nile; ne+wolde>nolde; ne+wiste>niste. 
XVI asrga kelib predikativ negativ va predikativ bo’lmagan negativ hodisalarni 
farqlash jarayoni paydo bo’ldi. Negativlikni bunday ajratish sodda gaplarning 
rivojlanishi bilan bog’liq bo’lib, predikativ komplekslar, ya’ni ega va kesim 
o’rtasidagi munosabatlar o’rganildi va gaplardan qat’iy so’z tartibi yuzaga keldi va 
so’roq gaplarda 
“do” 
yordamchi fe’li ishlatila boshlandi. Gaplarda 
umumlashtiruvchi bo’laklar bilan predikativ va nopredikativ negativlikni bir-biriga 
qarama-qarsshi qo’yish natijasida turli sodda gaplarda analitik shakllarning paydo 
bo’lishi kuzatiladi. Bu esa inkor gaplarning mazmunini o’rganishga 
tilshunoshunoslarning e’tiborini tortdi. Shu davrdan boshlab bo’lishsiz (inkor) 
gaplarning grammatik belgilari so’zlovchilarning diqqat markazida bo’la boshladi. 
Masalaning mohiyati I.P.Ivanov va L.P.Chaxoyanlarning ta’kidlashicha: “… inkor 
olmoshi yoki ravishning gapda mavjudligida emas, balki predikativ bo’laklardan 
birida negativlikning mavjudligidadir. Ikkinchi darajali bo’laklar oldidan kelgan 
bo’lishsizlik elementli gaplarni tasdiq (bo’lishli) gapalar deb qarashga to’g’ri 
keladi.”
Lotin tilida negativ shaklllar ikki usul yordamida ifodalanadi: 1) inkor 
yuklamasi “
non” 
yordamida ifodalanib, u gap qurilmasida fe’ldan oldin qo’yiladi; 

---