dastur ishlab chiqilgan va uni hayotga tadbiq qilishda Jahon Sog4liqni
saqlash tashkilotining muassasalari bilan birgalikda faollik bilan ishlar
olib borilmoqda.
M utaxassislar tom onidan olib borilayotgan doimiy epidemiologik
ta x lilla r shuni k o 'rsa tm o q d a k i, 1997-yil 2 8 -n o y ab rg ach a dunyo
mamalkatlarida, ya’ni bu kasallikning qo‘zg4atuvchisi virusini o'zlariga
y u q tirib o lg a n larn in g va O IT S ning k lin ik belg ilari b ilan
yashayotganlarning umumiy soni 30,6 milionni tashkil etdi. Shu kungacha
OITS kasalligidan olganlarning soni 11,7 millionga yetdi. Birlashgan
millatlar tashkiloti va Butun Jahon Sog'liqni saqlash tashkilotining OITS
kasalligi bo'yicha tuzilgan dasturiga binoan bu kasallikning epidemiyasi
boshlangan vaqtdan shu kungacha 2 million bolalar OITS bilan og'rigan
onalardan tug'ilganlar, yuz minglab bolalar
esa ularga qon quyish yoki
katta yoshdagi bolalar va qizlar jinsiy aloqa qilishlari tufayli kasallikning
qo4zg4atuvchisini o 4zlariga yuqtirib olganlar.
OITS epidemiyasi boshlangan vaqtdan 3,2 milliondan ziyod bolalar
bu kasallik bilan og'riganlar, ulardan 2,7 million bolalar OITS dan vafot
etganlar.
D unyoda epidem iologik vaziyatning jiddiylashib borayotganligi
shundan ham m a’lum bo‘lyaptiki, 1997-yilning o'zida 5,8 million kishi
birinchi m arotaba OITS kasalligining qo4zg4atuvchisini o4zlariga yuqtirib
olganlar, 1996-yilda esa bu raqam 3,1 millionga teng edi. Har kuni dunyo
m am lakatlari bo'yicha OITS kasalligining q o 4zg4atuvchisini yuqtirib
olganlarning soni keskin oshib bormoqda. Masalan: 1995-yilda bir kunda
5000 kishi kasallikning qo4zg4atuvchisini o 4zlariga yuqtirib olgan bo'lsalar,
bu raqam 1996-yilda 8500 ga va 1997-yilda 16000 ga teng bo ‘ldi.
Daxshatli OITS kasalligiga bolalar ham chalinmoqda. Dunyo bo'yicha
har kuni 1000 dan ziyod bolalar OITS kasalligining q o 4zg4atuvchisini
o 4zlarig a y u q tirib o lm o q d a lar. OITS kasallig i keng ta rq a lg a n
mamalakatlarda bolalar o 4limi 75
foizga yetishi, besh yoshgacha b o ig an
bolalar o 4limi esa 100 foizdan oshib ketishi bashorat qilinmoqda. 15
yeshgacha bo'lgan bolalarning 90 foizi OITS kasalligi bilan og4rigan
onalardan tug4ilganlar. 9 milliondan ortiq bolalar onalarining OITS
kasalligidan o'lganliklari tufayli yetim bo4lib qolmoqdalar va natijada
hayot qiyinchiliklariga to 4g4ri kelmoqdalar.
Bugungi k unda M ustaqillikka erishgan O 'zbekiston davlatim iz
dunyoning ko'pdan k o 4p davlatlari bilan iqtisodiy, siyosiy va madaniy
290
www.ziyouz.com kutubxonasi
aloqalarni kuchaytirib yubordi. Bizning fuqarolarimiz
xizmat yuzasidan
xorijiy mamlakatlarga, o 4z navbatida, xorijiy mamlakatlarning fuqarolari
bizning mamlakatning shahar va viloyatlariga kelmoqdalar va faoliyat
ko4rsatmoqdalar. Respublikamizda OITS kasalligi oldini olish va unga
qarshi kurashish chora-tadbirlarini hayotga tadbiq qilish borasida
Respublika, Q oraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent
shahrida joylashgan OITS markazlari, hamda barcha davolash profilaktika
m uassasalari va ularning qaram o q larid a b o 4lgan 92 ta diagnostik
laboratoriya xodimlari faol xizmat qilmoqdalar.
Respublikamizda OITS kasalligining oldini
olish va kurashish chora-
tadbirlarini quyidagi yo4nalishlarda olib borilishi lozim;
1. A h olin in g b arch a q a tla m la ri o rasid a OITS k asallig id an
saqlanishning asosiy y o 4llarini keng k o ‘lam da ta rg 'ib o t qilish va
tushuntirish;
2. H ar bir kishi, ayniqsa, yoshlar o4zlari uchun sogiom turmush tarzini
tashkil qilishlari, xulqli, odobli va yuksak m a’naviyat
soxibi kabi oliy
fa z ila tla rn i o ‘z la rid a m u ja ssa m lash tirish lari, salbiy illa tla rg a
yondoshmasliklari;
3. D avolash-profilaktika m uassasalarida xizmat qiluvchi barcha
shifokorlar VICh SPID kasalligi bo'yicha o 4z malakalarini muntazam
ravishda oshirib borishlari va amaliyotiga tadbiq qilishlari;
4. Tibbiyot davolash-profilaktika muassasalarida xizmat qilayotgan
b arch a tib b iy x o d im lar OITS k asallig in i o ldini olish b o 'y ic h a
O 'z b e k isto n R esp u b likasi so g 4liqni saq lash
vazirligi to m o n id an
chiqarilgan barcha buyruq va ko4rsatmalarga to 4liq amal qilishlari;
5. Xalqimiz tomonidan aytilgan naql - sog4 tanda, sog4lom aqlning
barq urishi har bir yoshning kelajak hayotining maroqli va baxtli bo'lishi
garovi ekanligini unutmaslik.
6. O rtirlgan im m unitet tanqisligi virusini p arenteral y o 4l bilan
ta rq a lish in i oldini olish, qon va qon m a h su lo tla rin i so g 'lo m
odamlarga quyishdan oldin albatta OITS virusini tekshirish.
7. Donorlar qonini quyishni iloji boricha cheklash, ularni imkoniyati
boricha qon o4rnini bosuvchi mahsulotlar bilan almashtirish.
8. Bem orlarga to 4g 4rid a n -to 4g 4ri qon quyishni,
h atto ki hayotiy
ko'rsatm a bo4lganda ham qat’iyan man qilish.
9. A yrim d a v la tla rd a o rttirilg a n im m unitet ta n q islik virusini
parenteral yuqish yo‘li ayniqsa giyohvandlar orasida ko'pdir, chunki
291
www.ziyouz.com kutubxonasi
ular giyohvand moddalarni badanga yuborishda bitta umumiy shprits
v
a
ignadan foydalanadilar. Giyohvandlikni oldini olish va giyohvandlik
dardiga uchraganlar o ita s id a OITS kasalli virusining tarqalishining
oldini olish uchun maxsus tushuntirish ishlari, ya’ni
sterillangan shaxsiy
shprits, igna va boshqa asboblardan foydalanish, xavfsiz jinsiy aloqa qilish
yoilarini bilishlari ustida ish olib borish.
10. Orttirilgan immunitet tanqislilc virusini yuqtirmaslik uchun odam
axloqan va m a’naviy pok boiishi lozim. Oila sogiom b o isa, er-xotin
bir-biriga sodiq b o isa , ana shunda har bir odam o ‘zini bu daxshatli
kasallikdan himoya qila oladi.
292
www.ziyouz.com kutubxonasi
